Jinoyat huquqidan savol-javob (1 va 2 topshiriqlar) Jinoyat deb nimaga aytiladi?

Jinoyat huquqidan savol-javob (1 va 2 topshiriqlar)

1. 
   Jinoyat deb nimaga aytiladi?
   

Jinoyat – bu o'zining maxsus belgilariga ega bo'lgan va ijtimoiy xavflilik darajasi yuqori bo’lgan huquqbuzarlik.

2. 
   Jinoyatning belgilarini ayting?
   

Jinoyat ikki xil belgiga ega bo’lib,bular

Obyektiv belgi;

Subyektiv belgi;

Obyektiv belgi – jinoyatning obyekti umuminsoniy qadriyatlar hisoblanadi. Subyekiv belgilar – aybning shakli, maqsad va motivining o'zgarmasligi kabi holatlar. Jinoyatlarni boshqa huquqbuzarliklardan farqlovchi yana bir belgi — ularning huquqqa xiloflilik xususiyati hisoblanadi.

Demak, jinoyat boshqa huquqbuzarliklardan quyidagi belgilar bilan farq qiladi:

1) umumiy obyektiga ko'ra (jinoyatning obyekti faqat umum-insoniy qadriyatlar bo'lsa, boshqa huquqbuzarliklarning obyekti ancha kengroqdir);

2) ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyatiga ko'ra (jinoyat tufayli boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan jamiyatga ko'proq, og'irroq zarar yetkaziladi);

3) g'ayrihuquqiyligiga ko'ra (jinoyatlar faqat Jinoyat kodeksi bilan taqiqlansa, boshqa huquqbuzarliklar qonunosti me'yoriy hujjatlari bilan ham tartibga solinadi, g'ayriaxloqiy qilmishlar esa axloq normalarida belgilangan bo'ladi);

4) yetkazilgan zararning miqdoriga ko'ra (jinoyatlar tufayli boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan jamiyatga ko'proq zarar yetkaziladi).

3. 
   Jinoyatni tasniflash deb nimaga aytiladi? Uning turlarini ayting?
   

Jinoyatni tasniflash - jinoiy harakatga aniq jinoiy-huquqiy baho berish. Bunda jinoiy qilmish belgilarining jinoyat qonunida nazarda tutilgan jinoyat tarkibi belgilariga muvofiqligi aniqlanadi. Jinoyatlarni tasniflash  dastlab tergov organlari tomonidan, yakuniy ravishda esa sud hukmi bilan amalga oshiriladi. Amaldagi jinoyat huquqida Jinoyatning 2 asosiy guruhi nazarda tutilgan. Bular:

1) jinoyatlarni obʼyektiga qarab tasniflash;

2) jinoyatlarni ijtimoiy xavflilik darajasiga qarab tasniflash.

4. 
   Jinoyatlarni sifat ko‘rsatkichlariga ko‘ra tasniflash nima?
   
5. 
   Jinoyatlarni miqdor ko‘rsatkichlariga ko‘ra tasniflash nima?
   
6. 
   Jinoyatlarning tasniflashning ahamiyati nimalarda ifodalanadi?
   
7. 
   Jinoiy qilmishni boshqa huquqbuzishlardan  farqi nima?
   

Jinoyatlar boshqa huquqbuzarliklardan ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyati bilan farq qilib, jinoyat tufayli boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan ko'proq zarar yetkaziladi (ayb g'ayriijtimoiy, motivatsiya o'zgarmas, sodir etish usuli esa o'ta shavqatsizlik bilan amalga oshiriladi). Jinoyatlarni boshqa huquqbuzarlikdan farqlashda ijtimoiy xavflilikning asosiy elementi shaxs, jamiyat va davlat manfaatlariga yetkazilgan zararning miqdori hisoblanadi.

8. 
   Jinoyat va jinoyatchilik nima?
   

Jinoyat — jazo qo'llash tahdidi bilan jinoyat qonunida taqiqlangan ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik)ni aybli sodir etishdan iborat bo'lgan hodisa bo'lsa, jinoyatchilik muayyan vaqt mobaynida sodir etilgan barcha turdagi jinoyatlarning yig'indisidan iborat.

9. 
   Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlarga qanday jinoyatlar kiradi?
   

Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlarga qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar, shuningdek ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilib, qonunda besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar kiradi

10. 
    Jinoyatlarni ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra tasniflashda qanday mezon asos qilib olingan.
    

O’zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi

11. 
    Jinoyat huquqiy munosabatlarning sub’ektlari kimlar?
    

Jinoyat sodir etgan jismoniy va yuridik shaxslar

12. 
    Jinoiy javobgarlikning asosi nima?
    

Jinoyat uchun javobgarlik asosi jinoyat sodir etishda aybdor bo‘lgan shaxsga nisbatan sud tomonidan hukm qilish, jazo yoki boshqa huquqiy ta’sir chorasi qo‘llanilishida ifodalanadigan jinoyat sodir etishning huquqiy oqibatidir.

13. 
    Shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun qanday asoslar bo‘lishi kerak?
    

Jinoyat sodir etgunga qadar o‘n olti yoshga to‘lgan, aqli raso jismoniy shaxslar javobgarlikka tortiladilar.

Jinoyat sodir etgunga qadar o‘n uch yoshga to‘lgan shaxslar javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirganliklari (97-moddaning ikkinchi qismi) uchungina javobgarlikka tortiladilar.

Jinoyat sodir etish vaqtida aqli rasolik.Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli noraso holatda bo‘lgan, ya’ni ruhiy holati surunkali yoki vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoxud ruhiy holati boshqacha tarzda buzilganligi sababli o‘z harakatlarining (harakatsizligining) ahamiyatini anglay olmagan yoki ularni boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi.

Aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga nisbatan sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tayinlanishi mumkin.

14. 
    Jinoyatlarning ro‘yxati qayerda berilgan va bu ro‘yxat qat’iymi yoki taxminiymi?
    

Jinoyatlar ro’yxati Jinoyat Kodeksida berilgan va bu ro’yxar qat`iy.

15. 
    Jinoiy javobgarlik nima?
    

Jinoiy javobgarlik - yuridik javobgarlik turlaridan biri, jinoyat sodir etishning huquqiy oqibati. Jinoiy javobgarlik aybdorga nisbatan jazolash shaklidagi davlat majburlov chorasini qoʻllashdan iborat. Jinoiy javobgarlikka jalb etish jinoyat ishini qoʻzgʻatish, tergov qilishni va sudda muhokama qilishni bildiradi. Huquqiy davlatda jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxs ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ravishda koʻrib chiqilib, aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Jinoiy javobgarlikka tortish masalasi qonunlarning tegishli moddalarini qoʻllanish orqali hal qilinadi. Bu hol fuqarolar huquqlari va qonuniy manfaatlarini taʼminlashning muhim kafolati hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksiga koʻra, ijtimoiy xavfli qilmish sodir etish paytida qonunda belgilangan yoshga yetgan va aqli raso shaxslargina Jinoiy javobgarlikka tortiladi. Jinoiy javobgarlikka jinoyat sodir etishga tayyorgarlik koʻrish, suiqasd qilish; ogʻir jinoyat sodir etilayotganligi haqida aniq bila turib, tegishli organlarga xabar bermaslik yoki jinoyat vositasi yoki jinoyat natijasida qoʻlga kiritilgan narsalarni olish yoki sotish; shuningdek, jinoyat sodir etilishiga qiziqtirganlik (dalolatchi), tashkil qilganlik (tashkilotchi) va yordam berganlik (yordamchi) ham jinoyat hisoblanadi va Jinoiy javobgarlikni vujudga keltiradi 

16. 
    Jinoiy jazo qo‘llash nima?
    

Jazo - bu sud hukmi bilan tayinlangan davlat majburlov chorasi, jamiyatning jinoyatga huquqiy munosabati. U ijtimoiy adolatni tiklash, shuningdek, mahkumni tuzatish va yangi jinoyatlarning oldini olish uchun ishlatiladi 

17. 
    Jinoiy javobgarlikning vaqt bo‘yicha chegarasi bormi?
    

Yo’q

18. 
    Jinoiy javobgarlikning intizomiy, ma’muriy javobgarlikdan farqi nimada?
    

Jazo turining og’ir ekanligi

19. 
    Jinoyat qonuni nima?
    

O'zbekiston Respublikasi Jinoyat qonuni davlat hokimiyati oliy organining jinoiy javobgarlikning umumiy asoslarini belgilovchi, alohida turdagi jinoyatlar va ularni sodir qilgan shaxslarga qo'llaniladigan jazolarni ko'zda tutuvchi huquqiy normalar yig'indisidan iborat bo'lgan huquqiy aktdir. Umumiy huquq tizimida jinoyat qonuni alohida o'rin egallaydi. U ijtimoiy munosabatlarni tartibga solibgina qolmasdan, balki ularni huquqqa xilof tajovuzlardan himoya qiladi ham. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat qonuni — jinoyat huquqining prinsiplari va umumiy qoidalarini, jinoyat qonun vazifalarini, jinoyat va uning belgilarini, jazoning maqsadi va turlarini jazo tayinlash hamda jazodan ozod qilish asoslarini belgilaydi.

20. 
    Jinoyat tarkibi deb nimaga aytiladi va jinoyat tarkibining ahamiyati qanday?
    

Jinoyat tarkibi deb jinoyat huquqiy qonunda koʻzda tutilgan, qilmishni jinoyatning muayyan bir turi sifatida harakterlovchi alomatlar yigʻindisi; jinoiy javobgarlikning zaruriy asosi, ijtimoiy xavfli qilmishning jinoiyligini aniqlash vositasi. Oʻzbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 16-moddasida koʻrsatilganidek, qilmishda Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud boʻlsagina, shaxsni jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos topiladi. Har qanday tayin Jinoyat tarkibi obʼyektiv va subʼyektiv alomatlar yigʻindisidan iborat.

Jinoyatning nimaga qarshi qaratilgani — jinoyat obʼyekti, uning oʻzi sodir etilishi — obʼyektiv tomoni, shaxsning qanday harakat yoki harakatsizlik bilan sodir etilayotgan jinoiy harakatga psixik munosabati, yaʼni jinoyatning qactdan yoki ehtiyotsizlik bilan qilinishi — subʼyektiv tomoni, jinoyat kim va qanday shaxc tomonidan qilinganligi — jinoyat subʼyekti hisoblanadi. Ana shu alomatlar aniq boʻlmasa, Jinoyat tarkibi ham toʻla boʻlmaydi.

Jinoyatni sodir qilish paytida qonunda belgilangan yoshga toʻlgan va aqli raso shaxs jinoyat subʼyektidir. Mayda oʻgʻirlik va talonchilik qilish paytida 14 yoshga, ehtiyotsizlikdan odam oʻldirish va firibgarlik sodir etgan paytda 16 yoshga, pora olgan paytda 18 yoshga toʻlgan shaxslar javobgar boʻla oladi

21. 
    Jinoyat tarkibining elementlari (tomonlari) ni ayting.
    

Jinoyat tarkibining to'rt elementlari mavjud:

• 
  obyektiv belgi;
  
• 
  obyektiv tomon;
  
• 
  subyektiv tomoni;
  
• 
  jinoyatning subyekti.
  

22. 
    Jinoyat tarkibining belgilarini ayting. Zaruriy belgilari nima, fakultativ belgilari nima?
    

Jinoyat tarkibining umumiy belgilarini ikkiga bo'lish mumkin, bular:

a) jinoyat tarkibining zaruriy belgilari;

b) jinoyat tarkibining fakultativ belgilari.

Jinoyat tarkibining zaruriy belgilari:

Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan barcha jinoyatlar uchun zarur bo'lgan belgilardir. Bu belgilar barcha jinoyatlar tarkibi uchun shart bo'lgan eng kam belgilardir. Har qanday jinoyat tarkibini ishlab chiqishda ana shu belgilar asosiy belgi sifatida olinadi. Ko'pchilik jinoyat tarkiblari uchun ana shu zaruriy belgilaridan boshqa belgilar jinoyat tarkibidan tashqarida bo'lgan belgilar bo'lib qoladi. Zaruriy belgilar barcha jinoyatlar uchun shart bo'lib, «Maxsus» qism moddalarida yoki «Umumiy» qismda asosiy qoida tariqasida nazarda tutiladi. Jinoyat tarkibining fakultativ belgilari barcha jinoyatlar uchun zaruriy bo'lmagan, ammo «Maxsus» qismning bir qancha moddalarida nazarda tutilgan jinoyat tarkiblari uchungina zaruriy hisoblangan belgilardir.

Jinoyat tarkibining fakultativ belgilari:

a) jinoyatning obyektini tavsifiovchi belgilar, ya'ni qo'shimcha obyektli jinoyatlar (masalan, bosqinchilik, bezorilik va hokazolar);

b) obyektiv tomonini tavsifiovchi belgilar, ya'ni jinoyat joyi, usuli, sharoiti, quroli va hokazolar;

d) subyektiv tomonini tavsifiovchi belgilar, ya'ni jinoyatning motivi, maqsadi;

e) jinoyat subyektini tavsifiovchi belgilar, ya'ni maxsus subyektlar (mansabdor shaxs ekanligi, o'ta xavfli retsidivistlik va hokazo).

23. 
    Jinoyat tarkibining turlarini ayting.
    

Ijtimoiy xavflilik darajasiga ko'ra:

l) Asosiy (oddiy) tarkibli;

2) Og'irlashtiruvchi tarkibli;

3) Yengillashtiruvchi tarkibli jinoyatlarga ajratish mumkin.

Jinoyatning tarkibiy tuzilishiga ko’ra:

1. 
   Moddiy tarkib
   
2. 
   Formal tarkib;
   
3. 
   Kesik tarkib.
   

24. 
    Jinoyatlarni ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra tasniflashning turlarini tushuntiring.
    

Jinoyatlar ijtimoiy xavflilik darajasiga ko’ra quyidagicha tasniflanadi:

• 
  Ijtimoiy xavfi yuqori bo’lgan;
  
• 
  Uncha og’ir bo’lmagan;
  
• 
  Og’ir;
  
• 
  O’ta og’ir.
  

25. 
    Jinoyatlarni ob’ektiv tomoniga ko‘ra tasniflashning turlari va mezonlarini tushuntiring.
    

Ikkinchi topshiriq

18-modda. Aqli rasolik

Jinoyat sodir etish vaqtida o‘z harakatlarining (harakatsizligining) ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va ularni boshqara olgan shaxs aqli raso shaxsdir.

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli noraso holatda bo‘lgan, ya’ni ruhiy holati surunkali yoki vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoxud ruhiy holati boshqacha tarzda buzilganligi sababli o‘z harakatlarining (harakatsizligining) ahamiyatini anglay olmagan yoki ularni boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi.

Aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga nisbatan sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tayinlanishi mumkin.

Aqli rasolik — bu jinoyat subyektining zaruriy belgilaridan biri. Jinoyat kodeksining 18-moddasida: «Jinoyat sodir etish vaqtida o'z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va o'z harakatlarini boshqara olgan shaxs aqli raso, deb topiladi», deyiladi. Shunga ko'ra, «Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli no raso holatda bo'lgan, ya'ni surunkali ruhiy kasalligi, mhiy holati vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoki bosliqa tarzdagi ruhiy kasalligi sababli o'z harakatlarining ahamiyatini anglay olmagan yoki harakatlarini boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi» (Jinoyat kodeksining 18-moddasi, 2-qismi). Lekin bu aqli noraso shaxsga qilmishi uchun hech qanday chora ko'rilmaydi, degani emas. «Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan va sud tomonidan aqli noraso, deb topilgan shaxsga nisbatan tibbiy yo'sindagi majburlov choralari qo'llanilishi mumkin» (18-moddaning 3-qismi).

Tibbiy yo'sindagi majburlov choralari bemor shaxsga hukm e'lon qilingunga qadar yoki belgilangan jazoni o'tayotgan vaqtida yoki ozodlikda qoldirilgan, ammo uning harakatlari atrofidagilarga xavf tug'dirganida, qo'llaniladi.

Aqli norasolik — yuridik va tibbiy mezonlar bilan ifodalanadi. Shaxsni aqli noraso, deb topish uchun har ikki mezon bir vaqtda mavjud boiishi shart. Har qanday ishdagi yuridik ko'rsatkich, ya'ni jinoyatni sodir etgan shaxs haqiqatan o'z harakati va uning oqibati uchun javob bera oladimi yoki yo'qmi, degan masalalar sud tomonidan to'la aniqlanishi kerak.

Tibbiy ko'rsatkich belgilariga ega bo'lgan ruhiy kasalliklarga:

a) surunkali ruhiy kasallik;

b) vaqtinchalik ruhiy kasallik;

d) aqlning pastligi;

e) kasallikning boshqa holatlari kiradi.

Surunkali boshqa kasallik davolab bo'lmaydigan yoki qiyin davolanadigan ruhiy kasallik bo'lishi mumkin. Masalan, shizofreniya, progressiv falajlik, paranoyya, epilepsiya, bosh miya sifilisi (yallig'lanishi) va hokazo. Vaqtinchalik ruhiy kasallik ruhiy holatning vaqtinchaUk buzilishi bo'lib, shaxs keyinchalik sog'ayib ketadi, masalan, belaya goryachka — umumiy yuqumli kasalliklar davridagi ruhiy kasallik va hokazo. Aqlning pastligi yoki oligofreniya - tug'ma yoki tug'ilish vaqtida inson ruhiy holatining ishdan chiqishi. Aqlning pastligi uch darajaga bo'linadi: yengil darajali debillik (imbetsilnost), o'rta daraja (idiotiya), to'liq, ya'ni aqliy qobiliyatning ishdan chiqishi. Kasallikning boshqa holatlari inson ruhiyatining ruhiy kasalliklardan tashqari holatdagi buzilishidir (masalan, giyohvandlik vositasini vaqtincha iste'mol qilmaslik tufayli ro'y beradigan ruhiy holat, yuqumli kasallik vaqtidagi ruhiy yetishmaslik). Aqli norasolikning yuridik mezoni shundan iboratki, bunda shaxs o'z harakatlari to'g'risida o'ziga hisob bera olmaydi (intellektual belgi) va o'z harakatlarini boshqara olmaydi. Yuridik mezonning intellektual belgisi shuni bildiradiki, bunda shaxs o'z harakatini, uning g'ayriqonuniy va jamoat uchun xavfli ekanligini tushunmaydi. Shaxsni aqli noraso, deb topish uchun qonun bo'yicha tibbiy va yuridik mezonlar aniqlanishi lozim. Ko'pchilik hollarda, agar shaxs o'z harakatlari to'g'risida o'ziga hisob bera olmas ekan, o'z harakatlarini ham boshqara olmaydi. Biroq, sud-tergov amaliyotida shaxs o'z harakatlari yuzasidan hisob bera oladi, lekin uni boshqara olmaydigan holatlar ham kuzatilgan. Masalan, shaxs giyohvandlik vositasini iste'mol qilishi kerak bo'lgan vaqtda uni topa olmasa, har qanday harakatni sodir etishga, shu jumladan, dorixonaga o'g'rilikka kirishga ham qodir bo'ladi. Bunda giyohvand jinoyat qilayotganligi to'g'risida o'ziga hisob beradi, lekin o'z harakatlarini boshqara olmaydi. Bu hollarda tibbiy ko'rsatkichlardan birining mayjudligi shaxsni aqli noraso, deb topilishi uchun asos bo'ladi. Har bir jinoyat ishini ko'rishda shaxsni aqli noraso, deb topish uchun, albatta, sud-psixiatriya ekspertizasi o'tkazilishi lozim. Qonunga ko'ra, aqli noraso, deb topilgan shaxs jinoyatning subyekti bo'la olmaydi va u harakatlarida jinoyat tarkibi bo'lmaganligi sababli jinoiy javobgarlikka tortilmaydi.

Najmiddiov Jamoliddin MG’T-17/1