Ájiniyaz atindaǵi Nókis mámleketlik

Aǵashqa islew beriw texnologiyası.
1.1. Ulíwma túsinikler.
Aǵashtıń ximiyalıq hám texnologiyalıq qásiyetleri
Aǵashtıń ximiyalıq qásiyetleri. Aǵash tiykarınan organikalıq zatlardan quralǵan bolıp, hár túrli aǵash sortlarınıń ximiyalıq quramı derlik birdey boladı. Qurǵaq aǵashtıń ortasha 49 payızı uglerod, 44 payızı kislorod, 6 payızı vodorod, 0,1-0,3 payızı azottan ibarat. Aǵash jandırılǵanda onnan tiykarɩnan kúl qaladı. Kúldiń quramına kalciy, kaliy, natriy, magniy hám basqa ximiyalıq elementler kiredi. Bul elementler celyulloza, lignin sıyaqlı ximiyalıq birikpelerdi payda etedi.
Bunnan basqa aǵashtıń quramında az muǵdarda smola, pektin, maylar hám basqa elementler bolıwı múmkin.
Aǵashtıń texnologiyalıq qásiyetleri. Aǵashqa qurılıs materialı sıpatında qaraladı. Onıń eń tiykarǵı qásiyetleri metall birikpelerdi tutıp turıw, jeliniw, iyiliw hám jarılıwǵa shıdamlılıq dárejesi esaplanadı.
Mısal retinde aǵashtıń metall shege hám birikpelerdi tutıp turıw qásiyetin kórip shıǵamız. Ádashtıń uzınına salıstırǵanda keselep qaǵılǵan shegeni shıǵarıp alıw ushın uzınına qaǵılǵan shegeni tartıp alıwdan kóre 1,5 ese kóbirek kúsh sarıplanadı. Burama shegeni aǵashtan shıǵarıp alıw ushın ápiwayı shegeni tartıp alıwǵa qaraǵanda birqansha kóbirek kúsh talap etiledi. Sebebi bunda súykeliwdi jeńiw hám burama shege rezbası jaylasqan aǵash talshıqlardı úziwge kúsh sarıplawǵa tuwra keledi. Biraq, balǵa menen qaǵıp qoyılǵan burama shege birikpeni ápiwayı shegege qaraǵanda azıraq uslaydı. Sol sebepli, biriktiriwde burama shegeni durıs paydalanıw, yaǵnıy onı álbette aǵashqa burap kirgiziw kerek. Aǵashtıń tıǵızlıǵı qansha joqarı bolsa, onıń metall shegelerdi tutıp qalıw sapası sonsha joqarı boladı.
Aǵashtıń sırtqı kúshler tásirine qarsılıq kórsete alıwı yamasa buzılmaw qábileti, onıń mexanikalıq qásiyeti delinedi. Aǵashlardıń puqtalıǵı, qattılıǵı, iyiliwsheńligi, birigiwsheńligi, mortlıǵı, jarılıwshańlıǵı hám shegeleniwsheńligi olardıń mexanikalıq qásiyetlerin payda etedi.
Aǵashlardıń sırtqı kúshler tásirinde buzılmastan hám ilajı barınsha formasın ózgertpesten qarsılıq kórsete alıw qábileti aǵashtıń puqtalıǵı dep ataladı. Aǵashlardıń puqtalıǵı, iyiliwsheńligi tekseriledi. Aǵashtıń ózinen qattı deneniń batıwına qarsılıq kórsete alıwı qattılıq dep ataladı. Qattılıq aǵashtıń túrine, tıǵızlıǵına hám ıǵallıǵına baylanıslı boladı. Aǵashtıń qattılıǵın pıshqılaw, jonıw, oyıw-tesiw, shegelew proceslerinde anıqlaw múmkin.
Aǵashlar qattılıq dárejesine qaray úsh toparǵa bólinedi:
1-topar: jumsaq aǵashlar – qaraǵay, aq qaraǵay, arsha, terek, taw terek, arǵuvan hám taǵı basqalar.
2-topar: qattı aǵashlar – qayıń, qara qayıń, til aǵash, emen, klyon, gújim hám basqalar.
3-topar: júdá qattı aǵashlar gújim, almurt, qayraǵash, ǵoza, akaciya, smola, piste hám basqalar.
Aǵashtıń sırtqı kúsh tásirinde ózgergen formasın qayta tiklew qábiletine aǵashtıń elastikliligi dep ataladı. Aǵashtıń elastikliligi olardıń ıǵallıǵına, kólem awırlıǵına, ózek saqıynalarınıń ólshemi hám sanına, terektiń jasına baylanıslı. Aǵash qansha qurǵaq bolsa, ol sonsha elastikalıq boladı. Elastikalıq aǵashlar soqqını jutadı hám jumsartadı. Aǵashtıń bul qásiyetinen paydalanıp, onnan mashina balǵalarınıń sandalı, onıń astına qoyılatuǵın tóseme-qıstırmalar, dáplerdiń soqqı beriwshi shóbi, balǵa, qashaw, egew, bel, ketpen, tırmalardıń sapları soǵıladı.