Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Mehnatga oid munosabatlar 
quyidagi o'z iga xos xususiyatlari 
bilan ajralib turadi:
1) m ehnatga oid m u n o sa b a tn in g subyekti — xodim korxona, 
muassasa, tashkilotning m ehnat jam oasi tarkibiga qo'shiladi va o 'z
mehnati bilan korxona jam oasi oldidagi vazifani bajarishga kirishadi. 
X odim ning m ehnat jam oasi tarkibiga kirishi uni vaqtincha, mavsum
d a v o m id a yoki doim iy m u d d a tg a ishga qab u l qilinishida emas, 
korxonaning shtatiga yoki m ehnat jam oasi ro'y xatiga kiritilishi bilan 
belgilanadi;
2) ijtimoiy mehnat taqsimotiga ko'ra, muayyan mehnat funksiyasini 
bajarish xodim majburiyatlarining predmetini tashkil etadi. M uhim i 
shundaki, bu ish bir qancha kishilar faoliyati bilan uyg'unlashgan 
holda, y a ’ni mehnat kooperatsiyasi doirasida bajariladi. Binobarin, u 
faqat individual-konkret topshiriq emas. Chunki xodimning mehnat 
funksiyasi muayyan mehnat faoliyatining turiga mos kelishi barobarida, 
u alohida-alohida ishlab chiqarish operatsiyalari bilan cheklanib 
qolmaydi va tayyor mahsulot ishlab chiqarish bilan yakunlanmaydi, 
qisqasi, mehnatga oid m unosabatlarni kishilarning m ehnat faoliyati 
jarayonidagi uzviy va uzoq vaqt d av o m id a n a m o y o n b o 'lad ig an
aloqalari deya ta'riflash mumkin. Shuning uchun zarur hollarda ishlab 
chiqarish manfaatlari yoki xodim talab-ehtiyojlaridan kelib chiqqan 
holda uning boshqa ishga o'tkazilishiga yo'l qo'yiladi;
3) xodim ning va m ehnat jam oasi h ar bir a'z osining ish faoliyati 
m uayyan tuzum o'rn atilg an sharoitda am alga oshiriladi. M ehnatga 
oid m u n o s a b a tla r subyektlarining m e h n a tn i tashkil etishga doir 
tartib -in tizo m , q o id a ta lab larig a b o 'y s u n is h i — m e h n a t m u n o ­
s a b a t l a r n i n g izchilligi va s a m a r a d o r l i g i n i b e lg ilo v c h i z a r u r
omillardan biri.
M e h n a tg a oid m u n o sa b a tla r ixtiyoriy x arakterga ega bo'lsa-da, 
ular bevosita ishlab chiqarish doirasida nam oyon bo'ladi va muayyan 
m a q sa d n i k o 'z la b am alg a oshiriladigan ijtimoiy foydali faoliyat 
sanaladi.
D em ak, m e h n a t m u n o sa b a tla rin i kishilar m ehnatining ishlab 
chiqarish jara y o n id a ishlab chiqarish qurol va vositalariga nisbatan 
qo'llanilishi natijasida ro 'y o b g a chiqadigan ijtimoiy m u n o sab atlar
95
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

d e y a tav siflash m u m k in . U l a r x o d im n in g k o r x o n a , m u a s s a s a , 
tashkilot tarkibiga qo'shilishi, ichki m eh n at tartibiga b o 'y su n g a n
holda m uayyan m e h n a t funksiyasini bajarishi ja m o a oldida turgan 
x o 'j a l i k , iq tis o d iy - ijtim o iy va b o s h q a v a z ifa la rn i a d o etish g a
k o 'm a k la sh u v id a n am o y o n b o i a d i .
X ulosa qilib ay tg a n d a , m e h n a t h u q u q in in g predm etini, y a ’ni 
m e h n a t sh artn o m asi b o 'y ic h a ishlayotgan xodim lar m ehnatining 
ishlab chiqarishda qo'llanilishi tufayli pay d o b o 'la d ig a n ijtimoiy 
m e h n a tg a oid m u n o s a b a t l a r tashkil etadi. U s h b u m u n o s a b a tla r
m e h n a t h uquqi predm etining yadrosi (o'zagi) hisoblanadi.