Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

V M A V Z U
MEHNAT HUQUQI ASOSLARI
l-§. Mehnat huquqi tushunchasi va predmeti
M e h n a t h u q u q i h u q u q sh u n o slik tarm o q la ri o ra sid a yetakchi 
o 'r i n tu tad i. U ijtim oiy m e h n a tg a oid m u n o s a b a tla r n i ta rtib g a
soladigan h uquqiy n o r m a la r tizim idan iborat. Bu m u n o s a b a tla r
m e h n a t bozoriga am al qilish, m ehnatni tashkil etish va uni q o i l a s h
jara y o n id a n am o y o n b o i a d i . Zo tan , m ehnat jismoniy va aqliy kuch- 
q u v v a tn in g sarflanishi emas, balki k ishilarning ijtim oiy foydali 
faoliyatidir.
T a 'k id la s h joizki, m eh n at insonning tashqi du nyo predmetlariga 
t a ’sir o'tkazish vositasi sifatida har bir kishining faoliyatida nam oyon 
b o i a d i . Bu ja ra y o n turli ijtimoiy m unosabatlarni q a m ra b olsa-da, 
h am m asi h a m m e h n a t h u q u q ig a taalluqli b o ia v e r m a y d i. Bu hoi 
quyidagi omillar bilan izohlanadi:
Birinchidan, 
m eh n at huquqi n orm alari m ehnatning texnologik 
jarayonini emas, faqat uni m eh n at faoliyatida q o i l a s h shartlarini, 
y a ’ni ijtimoiy m e h n a tn i ta r tib g a soladi. S h u n g a k o 'r a , siyosiy- 
iqtisodiy kateg o riy a m e h n a tn in g o'z i emas, balki uning ijtimoiy 
shakli, uni tashkil etilishi yoki an iq ro q aytganda, ijtimoiy m eh n a td a
is h tiro k etish j a r a y o n i d a k is h ila r o 'r t a s i d a v u ju d g a k e la d ig a n
m u n o s a b a tla rd a n am o y o n bo'ladi.
Shu nuqtai n a z a rd a n q a ra g a n d a , ijtimoiy m e h n a t kooperatsi- 
yasidan ta sh q a rid a bajarilgan h a r q a n d a y ish m e h n a t h u q u q ig a
taalluqli b o i m a y d i , uning t a ’sir doirasiga kirmaydi.
Ikkinchidan, 
m e h n a t unsurlari turli ijtimoiy m u n o s a b a tla rd a , 
ju m la d a n , o 'q u v yurtlarida mutaxassis tayyorlash, yukni tashish va 
yetkazish, topshiriq va b u y u rtm a bajarishga oid ja ra y o n la rd a ham
n a m o y o n bo'ladi. Bunday hollarda m eh n at ijtimoiy m u n o sa b a tla r 
bilan bilvosita b o g 'lan g an i sababli o 'z a ro m ajburiyatlarni bajarish 
usuli sifatidagina xizmat qiladi. Shuning uchun u mehnat huquqining 
predm etiga kirmaydi.
M u h i m i s h u n d a k i , m e h n a t g a oid ijtim oiy m u n o s a b a t l a r d a
m eh n at chetdan kirgan unsur emas, balki uning asosiy mazm unini 
tashkil etadi. Ani vaqtda, u ishchi kuchini bevosita ishlab chiqarish 
q u ro lla ri bilan uzviy b o g 'lo v c h i vosita ham d ir. M e h n a t h u q u q i
94
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ijtimoiy m unosabatlarni m uayyan tarzda tartibga solishi bois, ular 
kish ilarn in g m e h n a t qob iliy atin i q o 'l l a s h j a r a y o n i d a n a m o y o n
bo'ladi. A niqroq aytganda, mehnatni huquqiy jih a td a n boshqarish 
obyekti moddiylashtirilgan, y a ’ni pul yoki tovar holatiga keltirilgan 
faoliyatida emas, jonli m ehnatning o'z ida. uning tashkil etilishi va 
shart-sharoitlarida aks etadi.