Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

5-§. Fuqaroviy-huquqiyjavobgarlik
B a s h a r ti f u q a r o l i k h u q u q va m a j b u r i y a t l a r i b u z ilsa , y a ’ni 
m ajburiyatlar bajarmaganligi bois, m ol-m ulkka va kishi osoyishtaga
80
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ziyon yetkazilsa, qonunbuzarga nisbatan fuqarolik huquqida nazarda 
tutilgan choralar ko'rilishi m umkin.
Fuqaroviy-huquqiy javobgarlik
— fuqarolik huquqlarini buzgan 
shaxslarga m ajburiy t a ’sir etish chorasi b o'lib, u jab rlan u v ch ig a 
yetkazilgan mulkiy zararni qoplash bilan bog'liq, m ajb u riy atd an
iborat bo'ladi.
M a z k u r m ajburiyatning ikki turi mavjud:
- fuqarolik huquqiga oid u yoki bu shartnom ani bajarmaslik yoki 
undagi shartlarga rioya etmaslik sababli yuzaga keladi (masalan, 
t o ' l o v n i k e c h i k t i r i s h y o k i t o v a r l a r g a h a q t o ' l a m a s l i k k a b i 
shartnom aviy majburiyat);
- fuqaroning hayoti. sog'liq yoki mol-mulki yoxud davlat mol- 
mulkiga zarar yetkazish (masalan, y o 'l-tran sp o rt hodisasi natijasida 
z a ra r yetkazish kabi s h a r tn o m a d a n tash q ari m ajb u riy a t sababli 
yuzaga keladiganlar.
S h a rtn o m a d a ko'rsatilgan m ajburiyatlarni bajarm aganlik uchun 
fuqarolik axloqiga oid javobgarlik quyidagilardan iborat:
a) ziyonni qoplash: birinchidan, kreditorning buzilgan huquqi, 
buzilgan yoki y o 'q o tilg a n mulkini (bu ham , o 'z n a v b a tid a , real 
ziyonni tash k il etadi) tiklash b o 'y i c h a x a r a ja tla r; ik k in c h id a n . 
basharti huquqlari buzilmagan b o 'lsa d a , k reditor olishi m um kin 
b o 'lg an d aro m ad n i ololmaganlik ( q o 'ld a n ketgan foyda).
b) neu sto y k a (ay b o n a, ja rim a , penya) — s h a r t n o m a d a aniq. 
ko'rsatilgan pul m iqdoridan iborat bo'lib, uni q a rz d o r shartnom ani 
b a jarm ag an lik yoki oxirigacha b aja rm a g a n lik u c h u n k reditorga 
to'lashi kerak. M a z k u r qarz q a t ’iy pul sum m asida yoki foizlarda 
ifodalanishi m umkin.
S h artn o m ad an tashqari majburiyatda, masalan, kishining hayoti, 
sog'ligi yoki mol-mulkiga ziyon yetkazilganda, fuqarolik huquqiga 
oid javobgarlik yetkazilgan zararni qoplash tarzida amalga oshiriladi. 
Bundan tashqari, jabrlanuvchining sog'ligiga zarar yetkazilishi bois, 
yuzaga kelgan q o 'sh im ch a xarajatlar (davolanish, qarov, to'yimli 
o v q a t l a n i s h va b o s h q a l a r ) h a m q o p l a n a d i . B i r o q . m a z k u r
x a ra ja tla rn in g so'ralishi q o n u n g a m uvofiq ravishda isbotlanishi 
shart.
J is m o n iy va m a ’naviy j a b r k o 'r g a n f u q a ro , m ulkiy z a ra rn i 
qoplash bilan birga, m a 'n a v iy z a ra rn in g ham qoplanishini talab 
qilish huquqiga ega bo'lib, buni sud pul shaklida belgilaydi.
F uqaroviy-huquqiy majburiyatni tavsiflash bilan bir q a to rd a uni 
qo'llashning quyidagi tartibini aytib o'tish kerak. Chunonchi, huquqi 
buzilgan shaxs sud, xo'jalik sudiga zararning qoplanishi, neustoykani
81
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to'lash talabi bilan m u ro jaat etishi mum kin. U m um iy d a ’vo m uddati 
uch yilga teng b o'lib, shaxs m ajburiyatlarining buzilganligini bilgan 
yoki bilishi kerak b o 'lg a n v a q td a n b oshlab hisoblanadi.
O 'zbekiston R espublikasida fuqarolik m unosabatlarini tartibga 
soluvchi qon u n Fuqarolik Kodeksi bo'lib, uning birinchi qismi 1995- 
yil 29-dekabrda, ikkinchi qismi 1996-yil 29-avgustda qabul qilingan. 
F uqarolik Kodeksining ikkala qismi 1997-yil 1-martda kuchga kirdi.
O 'zbekiston Respublikasining F uqarolik Kodeksi mulkiy va u 
bilan b o s h q a n o m ulkiy m u n o s a b a tla rn i ta rtib g a soladi. M a z k u r 
m u n o s a b a tla r tom onlarning tengligi, xohish-irodaning daxlsizligi va 
ishtirokchilarning mulkiy mustaqilligiga asoslangan.