Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

3-§. Mulk huquqi
M u lk huquqi
a y rim s h a x s la r yoki j a m o a g a tegishli m o d d iy
boyliklarni, shuningdek, mulkchilikka oid iqtisodiy m unosabatlarni 
q o ' r i q l a s h va t a r t i b g a s o lis h g a q a r a t i l g a n h u q u q i y n o r m a l a r
75
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

y ig 'i n d i s i d i r . M u l k h u q u q i m o l - m u l k k a cg a lik q ilish . u n d a n
foydalanish va uni t a sa rru f etish kabi subyektiv h u q u q la rd a n iborat.
F u q a r o l i k k o d e k s ig a b i n o a n . m u lk h u q u q in in g s u b y e k tla ri 
fuqarolar va yuridik shaxslar hisoblanadi (m azkur subyektlam ing 
m ulk huquqiga xususiy mulkchilikning iqtisodiy toifasi kiradi).
M ulkka nisbatan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarni 
f a r q l a s h ( a j r a t i s h ) m a q s a d g a m u v o f i q d i r . B o s h q a a s h y o v i y
huquqlarga, masalan. m ulkka nisbatan xo'jalik yuritish huquqi yoki 
m ulkka nisbatan operativ boshqarish huquqi taalluqli.
Davlat va m unitsipal mulkiga davlat va mahalliy organlarning 
mol-mulki (shahar. viloyat va hk.), korxona va tashkilotlarningmulki 
kiradi. M a z k u r tashkilotlar ularga biriktirilgan m ulk k a k o 'r a mulk 
huquqiga ega bo'lm aydi, aksincha. xo'jalik yuritish yoki operativ 
boshqarish huquqiga ega bo'lib. ularning m azm uni mulk huquqiga 
yaqindir.
M u l k d o r q o n u n g a rioya qilgan h a m d a b o sh q a s h ax slarn in g
q o n u n b ila n m u h o f a z a q i l i n a d i g a n h u q u q . va m a n f a a t l a r i n i
buzm agan holda o 'z xohishiga k o 'r a o 'z mulkini boshqarish, undan 
foydalanish va uni ta s a rru f etish bilan bog'liq vakolatlarni amalga 
oshirishi mum kin.
Barcha subyektlar m ulkka b o 'lg an h uquqining m azm uni od atd a 
bir xildir. C heklashlar faqat q o n u n bilan belgilanadi. C hunonchi, 
q o n u n d a faqat davlat mulki va munitsipal m ulk k a kiradigan mol- 
mulk turlari belgilanadi.
Shuni nazarda tutish kerakki. m ulk d o r nafaqat huquqlarga. balki 
m ajburiyatlarga ham ega. C hunonchi. ular quvidagilardan iborat:
- o 'z i g a tegishli m o l - m u l k n i s a q la s h ( m o l- m u lk n i s a q la s h
majburiyati);
- soliqlarni to'lash;
- m ol-m ulkning bexosdan n o b u d bo'lishi yoki ziyon yetkazilishi 
bo'yicha b u tu n m as'u liyatni bo'yniga olish (zararli oqibatlar).
M u lk h u q u q i b u z ilg a n h o l l a r d a f u q a r o l i k q o n u n i b a r c h a
subyektlar uchun bir xil him oyalanish choralarini nazard a tutadi. 
H im o y a la n is h c h o ra la ri tu rli- tu m a n b o 'lib , m u l k d o r n in g qaysi 
tu r d a g i h u q u q iy v a k o l a t l a r i ( m o l - m u l k k a ega b o 'l i s h . u n d a n
f oydalanish. uni t a s a r r u f etish h u q u q la ri) buzilganligidan kelib 
chiqadi. M asalan. basharti buyum qo n u n g a xilof ravishda kim gadir 
o 'tib qolgan bo'lsa. u qonuniy tarzda buyum ni boshqa shaxsdan 
talab qilib olishi mumkin (vindikatsion d a ’vo); basharti nobud bo'lgan 
yoki ziyon yetkazilgan bo'lsa, ay b d o r shaxsga uning narxini yoki 
uni ta'm irlash xarajatlarini qoplash m ajburiyati yuklatiladi.
76
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M u lk d o r uning hu q u q larin i buzish bilan bo g 'liq h a r q a n d a y
k am chiliklarni, a g a r ular egalik h u q u q id a n m a h r u m etish bilan 
b o g 'liq b o 'l m a s a (n e g a to r d a ’vo), b a r t a r a f etishni ta la b qilishi 
m umkin.