|
ll-§ . Ekologik jinoyatlar uchun javobgarlik
O 'zbekiston R espublikasi Jin o y at kodeksining 2-m oddasiga
muvofiq, m azkur Kodeksning m aqsadlaridan biri tabiiy m uhitni
jinoiy tajovuzlardan qo'riqlash hisoblanadi. U shbu Kodeksning 193-
204, va 2 2 9 1-m o d d a la rid a e k o lo g ik jin o y a tla r u ch u n jin o iy
javobgarliklar belgilangan.
O 'z b e k is to n R esp u b lik a si J in o y a t k o d e k sin in g 193-196-
m oddalarida atrof-m uhitni m uhofaza qilish talablarini buzganlik
uchun javobgarlik belgilangan. U shbu jinoyatlar tarkiblari umumiy
ekolo g ik ta la b la rn i buzish o q ib a tid a v u ju d g a k eladi. U shb u
jinoyatlar barcha tabiiy resurslarni m uhofaza qilish bilan bog'liqdir.
O 'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining ekologik jinoyatlar
bilan bog'liq bo'lgan m azkur moddalari tabiiy resurslarning huquqiy
holatini buzganlik uchun jinoiy javobgarlikni belgilaydi24.
O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksida belgilangan ekologik
jinoyatlar tarkibi ekologik huquqbuzarlik natijasida og'ir oqibatlaming
vujudga kelishi bilan bog'liqdir. Bularga insonning o'limi, odamlaming
ommaviy ravishda kasallanishi, hayvonlarning qirilib ketishi, k o 'p
yoki ancha miqdorda zarar yetkazilishi va boshqa og'ir oqibatlar kiradi.
M azkur m oddalarda ko'rsatilgan boshqacha og'ir oqibatlar har bir
alohida holda ekologik huquqbuzarlikning og'irligini inobatga olgan
holda huquqni qo'llovchi organlar tom onidan belgilanishi lozim.
Ekologik jinoyatlar uchun Kodeks eng kam ish haqining yuz
b arav arig ach a jarim a, uch yilgacha axloq tuzatish ishlari, uch
yilgacha m uayyan huquqdan m ahrum qilish, olti oygacha qam oq,
besh yilgacha ozodlikdan m ahrum etish. mol-mulkini m usodara etish
kabi jazo choralarini nazarda tutadi.
24 0 ‘zR JK g a sh a rh la r. — Т.: « A d o lat» , 1997.
179
www.ziyouz.com kutubxonasi
0 ‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 17-moddasiga
m uvofiq ekologik jin o y a tla r uchun 16 yoshga toMgan, ushbu
Kodeksning 193-196-moddalarida ko'rsatilgan jinoyatlar uchun esa
18 yoshga to ig a n jismoniy shaxslar jinoiy javobgarlikka tortiladilar25.
O 'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 193-moddasida
ekologiya xavfsizligiga oid norm a va talablarni buzganlik uchun
javob garlik k o ‘zda tutilgan. U shbu jin o y at sano at, energetika,
transport, qishloq xo‘jaligi va boshqa obyektlarni loyihalashtirish,
joylashtirish, qurish va ishga tushirib foydalanishda belgilangan
ekologik norm alarni buzishdan iborat. Ekologik xavfsizlik qoidalari
0 ‘zbekiston Respublikasining «Tabiatni muhofaza qilish to ‘g‘risida»gi
Qonunini 41-moddasida, tabiiy resurslar to ‘g‘risidagi qonunlarning
tegishli m oddalarida ham da qonun osti aktlarida o ‘z aksini topgan.
Ushbu norm alarning mohiyati shundan iboratki. obyektlarni qurish,
loyihalashtirish, joylashtirish, ishga tushirish faqat tabiatni muhofaza
qilish chora-tadbirlari k o ‘zda tutilgan holdagina amalga oshirilishi
mumkin. H ar bir turdagi obyektlar uchun aniq ekologik xavfsizlik
talabi qurilish m e’yorlari va qoidalarida, alohida obyekt uchun esa,
uni qurish loyihalarida o ‘z aksini topadi. Jinoyat kodeksining 193-
m oddasida k o ‘zda tutilgan jinoyatning obyekti b o ‘lib, ekologik
xavfsizlikni t a ’m inlashga q a ra tilg a n q o id a la r kirad i. M az k u r
jinoyatning subyekti esa faqat m ansabdor shaxslar hisoblanadi.
Ulam ing qatoriga loyihani tasdiqlovchi, m a’lum bir ishlarga ruxsat
beruvchi, yuqorida ko'rsatilgan obyektlarni qabul qilib oluvchi yoki
ekologik xavfsizlik talablarining bajarilishini tashkil etuvchi yoxud
nazorat qiluvchi m ansabdor shaxslar kiradilar. Jinoyatning subyektiv
tom oni b o iib ehtiyotsizlik aybi hisoblanadi. Jinoyatning obyektiv
tomoni mazkur m ansabdor shaxslaming aybli harakati (ishga tushirish
bo'yicha ruxsat berish, loyiha talablarini buzib, uni amalga oshirish
va hk.) yoki harakatsizligi (tozalash uskunalarini ta ’mirlamaslik,
ulardan foydalanmaslik va hk.) kabilarda ifodalanadi.
A tro f tabiiy muhitni ifloslanganligi to ‘g‘risidagi m a’lumotlarni
qasddan yashirish yoki buzib k o ‘rsatish uchun jinoiy javobgarlik
0 ‘zbekiston R espublikasi Jin o y at kodeksining 194-m oddasida
belgilangan. «Tabiatni muhofaza qilish to ‘g‘risida»gi Qonunning 28-
moddasiga muvofiq shunday m a’lumotlami taqdim etish atrof tabiiy
m uhitning holati, tabiiy resurslardan foydalanish ustidan kuzatuv,
maxsus vakolat berilgan organlar, shuningdek, faoliyati atro f tabiiy
:5 O 'z R n in g JK . — Т .: « A d o la t» , 2001.
180
www.ziyouz.com kutubxonasi
muhitning holatini yomonlashtiradigan yoki yomonlashtirishi mumkin
b o ig an korxonalar, tashkilotlar va muassasalar tomonidan amalga
oshiriladi. Ushbu kuzatuv m aiumotlari, Vazirlar Mahkamasi belgjlagan
tartibda, Tabiatni m uhofaza qilish davlat q o ‘mitasiga va boshqa
organlarga berilishi shart. Bundan tashqari, «Tabiatni muhofaza qilish
to ‘g‘risida»gi Qonunning*38-moddasiga muvofiq korxona, muassasa
va tash k ilo tla r falokat haqida va uni b a rta ra f etish yuzasidan
ko'rilayotgan chora-tadbirlar to ‘g‘risida mahalliy davlat hokimiyati va
tabiatni muhofaza qilish organlariga darhol xabar berishlari shart.
«Atmosfera havosini muhofaza qilish to 'g ‘risida»gi Qonunning 24-
moddasida korxonalar, m uassasalar va tashkilotlarning atmosfera
havosini m u h o faz a qilish soh asidagi m ajb u riy a tla ri q a to rid a
chiqariladigan chiqindilar hamda fizikaviy omillaming hisobini yuritish
va belgilangan tartibda statistika hisobotini taqdim etish ham da
korxonalar va transport kommunikatsiyalari ta’sir doirasida bo ig an
atrof-muhitga hamda aholining salomatligiga zararli ta’sir ko'rsatilishini
baholash ko'zda tutilgan26. M azkur jinoyat maxsus vakolatga ega
boigan mansabdor shaxs, ya’ni atrof tabiiy muhitning ifloslanganligi
to ‘g‘risida m aium otlam i yig‘adigan yoki yig‘ish ustidan nazorat olib
boradigan hamda tegishli organlarga taqdim etish bo‘yicha mas’ul shaxs
tomonidan sodir etiladi. Ushbu moddada mazkur m aium otlar turlari
aniq qilib berilgan. Bular qatoriga ekologik halokatlar yoki atrof-
muhitni radiatsion, kimyoviy va bakteriologik ifloslanishi yoxud aholi
salomatligining holatiga doir m aium otlar kiradi. Mazkur jinoyatning
tarkibi faqat a tro f tabiiy m uhitning ifloslanganligi to ‘g ‘risidagi
m aium otlarn i yashirish yoki buzib k o ‘rsatish oqibatida aholining
ommaviy kasallanishi, hayvonlaming qirilib ketishi yoki boshqa o g ir
oqibatlami kelib chiqishiga sabab b o ig an taqdirda vujudga keladi.
M azkur jinoyat faqat qasddan sodir etilishi m um kin. Obyektiv
tomondan harakat yoki harakatsizlik orqali sodir etiladi.
Y uqorida k o 'rsa tilib o 'tilganidek, ekologiya sohasidagi h ar
qanday huquqbuzarlik va jinoyatlarga qarshi norm ativ hujjatlari
respublikamizdagi tabiatdan foydalanish va atrof-m uhitni muhofaza
qilish qoidalarini buzuvchilarga qarshi q a t’iy choralar ko'rilishi
mumkinligidan dalolat beradi.
* « A tm osfera havosini m u h o faza qilish t o ‘g"risida»gi O ’zR q o n u n i. 1997, 15-son
181
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
