Жараёни ва ўзбекистон ёшлари”

Иқтисодиёт соҳалари
Йигитлар 
Қизлар
Ижтимоий сектор
11,0
28,0
Хизмат кўрсатиш
27,0
28,0
Молия, суғурта, кўчмас мулк
4,0
4,0
Чакана савдо
7,0
12,0
Улгуржи савдо
2
-
Транспорт ва коммунал хизматлари
-
8,0
Саноат ишлаб чиқариши
4,0
20,0
Қурилиш
36,0
-
Тоғ-кон саноати
2,0
-
Қишлоқ хўжалиги
7,0
-
1-жадвал. Ўзбекистонда 16-25 ёшдаги йигит ва қизларнинг иқтисодиёт 
соҳаларида иш билан бандлиги (умумий иш билан банд йигит ва қизлар 
сонига нисбатан %)
Шу билан бирга олиб борилган таҳлиллар олий маълумотга эга бўлган ёшлар 
ана шундай маълумотга эга бўлмаган тенгдошларидан фарқли равишда аксарият 
ҳолатларда иш берувчилар билан расмий шартномалар тузишларини кўрсатди.
Беқарор иш билан бандликка кадрлар тайёрлаш квоталарининг миллий 
иқтисодиёт эҳтиёжларига номувофиқлиги, айниқса кучли таъсир кўрсатмоқда.
Масалан, саноатда ташкил этилган иш жойлари билан мазкур ихтисосликлар 
бўйича тайёрланган олий маълумотли мутахассисларнинг нисбати 8:1 нисбати-
ни ташкил этади. Саноат ишлаб чиқариши учун, айниқса ахборот-коммуникация 
технологияларини пухта эгаллаган техника йўналишидаги мутахассислар ҳамда 
замонавий бошқарув усулларини ўзлаштирган ишлаб чиқариш менежерлари 
тақчиллиги кузатилмоқда. Шу билан бирга иш билан бандлар таркибида олий маъ-

---

117
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
лумотга эга мутахассислар ва илмий ходимларнинг салмоғи камайиб кетмоқда.
ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ЁШЛАРНИНГ 
ХИЗМАТЛАР СОҲАСИДА БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ 
ИМКОНИЯТЛАРИ
Мамарахимов Бекзод Эркинович
Тошкент давлат иқтисодиёт университети,
иқтисодиёт фанлари номзоди, доцент
Глобал муаммолар ўзаро боғлиқликнинг яққол кўринишларидан бири 
ҳисобланади. Жаҳон иқтисодиётида ҳозирги давр цивилизацияси ўзининг ри-
вожланиш жараёнида ҳеч қачон ҳозирги кундагидек кескин муаммолар гирдо-
бига дуч келмаган. Жаҳон иқтисодиётида бу муаммоларни ҳал этмасдан туриб, 
инсоният ижтимоий-иқтисодий тараққиёт йўлидан ривожланиб ҳаракат қила 
олмайди. Жаҳон иқтисодиётида у ёки бу муаммони глобал, яъни, умумжаҳон 
миқёсдаги муаммолар эканлигини кўрсатувчи асосий мезонлар қуйидагилар 
ҳисобланади:
– Унинг оламшумул аҳамият касб этиши;
– Инсонлар ҳаётининг барча соҳаларига тааллуқлилиги;
– Муаммони ҳал этишда кўпчилик давлатларнинг биргаликда ҳаракат 
қилишлиги ва ҳ.к.лар.
ХХI аср бошидаги глобал муаммолар орасида экологик, озиқ-овқат, демо-
график, иқтисодий, энергетик муаммолар, молиявий ва иқтисодий инқирозлар 
алоҳида ажралиб туради.
Глобаллашувнинг бу муаммоларини миллий ва халқаро институтларнинг 
фаолиятини мувофиқлаштириш, икки томонлама, минтақавий ва халқаро дара-
жада ечиш орқали ҳал қилиш мумкин.
Маълумки, жаҳон иқтисодиётида демографик муаммоларнинг мавжудлиги-
га биринчи бўлиб XVIII асрнинг охирида илк бор инглиз олими Т.Р. Мальтус ўз 
эътиборини қаратган эди. Бу муаммонинг мазмуни ва моҳияти шундаки, озиқ-
овқат маҳсулотлари ва инсонлар ҳаёт кечириши учун зарур бўлган моддий неъ-
матлар ишлаб чиқаришга нисбатан аҳоли сонининг ошиб боришидан иборатдир. 
Кўз олдимизда юз бераётган бундай «демографик портлашлар» кейинчалик 
табиий ресурсларни такрор ишлаб чиқаришни ва инсонларни хўжалик фаоли-
ятидаги мувозанатнинг бузилишига олиб келиши мумкин. Бу эса ўз навбатида 
жаҳоннинг кўплаб мамлакатларида рўй бераётган камбағалликни енгиш, очлик-
ни камайтириш, соғлиқни сақлаш ва таълим соҳасидаги бир қатор муаммоларни 
янада чуқурлаштириб юбориши мумкин.

---

118
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
Мамлакатимизда “меҳнатга қобилиятли аҳолининг меҳнат ва тадбиркорлик 
фаоллигини тўлиқ амалга ошириш учун шарт-шароитлар яратиш, ишчи кучи 
сифатини ошириш, ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни касбий тайёрлаш, 
қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини кенгайтириш”[1] 2017-2021 
йилларда мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш стратегиясининг 
муҳим йўналиши сифатида белгилаб олинганлигининг ўзи ҳам юртимизда ишчи 
кучи ресурсларидан самарали фойдаланишнинг ЯИМни яратиш жараёнида 
нақадар муҳим аҳамиятга молик бўлган омил эканлигидан далолат беради.
Хизмат кўрсатиш соҳаси ишчи кучи ресурсларининг бандлигини таъмин-
лашда энг катта захиралардан бири ҳисобланади. Халқаро меҳнат ташкилоти 
таҳлилларига кўра, сервис индустриясининг 1 фоизга ўсиши камбағаллар сонини 
1,5 фоизга қисқартиради. Бу эса хизмат кўрсатиш соҳасида иш ўринлари яратиш 
бўйича жуда катта имкониятлар борлигидан далолат беради. Ҳисоб-китобларга 
кўра, мазкур йўналишда 100 минглаб қўшимча иш ўрни яратиш мумкин.
Шундан келиб чиққан ҳолда мамлакатимизда ҳам бу борада бир қатор иш-
лар амалга оширилмоқда. Жумладан, Президентимизнинг 2020 йил 8 июндаги 
«Тадбиркорлик фаолияти ва ўзини ўзи банд қилишни давлат томонидан тар-
тибга солишни соддалаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-4742-сон 
қарори билан ўзини ўзи банд қилган, қўлида касб-ҳунари бор фуқароларга му-
носиб шароит яратиш мақсадида янги тизим жорий этилган бўлиб, унга кўра, 
ўзини-ўзи банд қиладиган шахслар учун фаолият турларининг рўйхати 24 тадан 
67 тага оширилди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 16 
июндаги “Хизматлар соҳасини қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида” 
ПҚ-4752-сонли қарори билан ўзини ўзи банд қилган, қўлида касб-ҳунари бор 
фуқароларга муносиб шароит яратиш мақсадида янги тизим жорий этилган 
бўлиб, унга кўра, 3 йиллик имтиёзли даврда Марказий банкнинг асосий ставка-
сидан 4 фоиз паст қилиб бериладиган 7 йиллик муддатга мўлжалланган кредит 
линияси очилиши, унда хизмат кўрсатиш соҳасидаги тадбиркорлик субъектла-
рига, айниқса маиший, таълим, тиббий, ахборот-коммуникация ва бошқа талаб 
юқори бўлган соҳаларда фаолият кўрсатадиган корхоналарни ташкил этиш ва 
жиҳозлашга йўналтирилиши, маблағларининг камида 20 фоизи аёллар ва ёш 
тадбиркорларга ажратилиши, ўзини ўзи банд қилган шахслар учун «Ҳар бир 
оила – тадбиркор» дастури доирасида кредитлар ажратилиши кўзда тутилган.
2019 йилда 451 мингдан зиёд ёшлар мактабларни ва 188 минг нафари кол-
лежларни тамомлади. Шунингдек, олий ўқув юрти битирувчилари 71 мингдан 
ортиқни ташкил этади. Уларнинг бир қисми, яъни 103 минг нафари олий таъ-
лим муассасаларига, 90 минг нафари касб-хунар коллежлари ва техникумларга 
ўқишга киришини инобатга оладиган бўлсак, қолганларининг иш билан банд-
лигини таъминлаш зарур. Уларнинг жойларда қайси касб турлари билан банд 

---

119
Дунё глобаллашув жараёни ва Ўзбекистон ёшлари
бўлишини таъминлаш мақсадга мувофиқ. Масалан, маиший ускуналарни таъ-
мирлаш устахоналари, кимёвий тозалаш шохобчалари, компьютер дизайнерли-
ги, бухгалтерия, реклама, пуллик тиббий хизмат каби тадбиркорлик субъектлари 
фаолиятини ривожлантириш лозим.
Ушбу ишларни амалга оширишда устоз-шогирд тизимини кенг амали-
ётга тадбиқ этиш мақсадга мувофиқ. Қайсидир касб эгаларининг рўйҳатдан 
ўтган ҳолда бандликка кўмаклашувчи марказлар тавсияси асосида (ёшларнинг 
қизиқишлари инобатга олинган ҳолда) шогирдликка олиниши натижасида 
(бир йилда ўртача 3 нафар) уларга қандайдир имтиёзларнинг тақдим этилиши 
(солиқлар ва бошқалар) орқали уларни рағбатлантириш мақсадга мувофиқдир. 
Шу билан бир қаторда, ишсизларни ишга жойлаштиришда хусусий сектор-
нинг иштирокини кучайтириш ва бу ишда хусусий кадр агентликлари фаолиятини 
қўллаб-қувватлаш лозим. Бугунги кунда республикамизда хусусий кадр агентли-
клари фаолияти деярли мавжуд эмас. Фақат айрим интернет сайтларидагина бўш 
иш ўринлари ва иш қидирувчилар тўғрисидаги маълумотлар тақдим этилмоқда. 
Ишга жойлаштириш ва ишчи кучи ёллаш бўйича хусусий сектор хизматидан фой-
даланиш натижасида ишчи кучи бозорида рақобат муҳити шаклланади. Соғлом 
рақобат эса талаб ва таклифнинг қондирилишини ҳамда улар ўртасидаги ўзаро 
миқдорий ва таркибий нисбатнинг яқинлашувини таъминлайди.
Умуман, хулоса қилиб айтганда, мамлакатимиз ЯИМ ҳажмини кўпайтиришда 
энг асосий омиллардан бири ишчи кучи ресурслари ҳажми, таркиби ва сифати 
жуда катта аҳамият касб этади. Шунинг учун мамлакатда ишчи кучи ресурсла-
ридан самарали фойдаланишда юқорида кўрсатилган илмий таклиф ва амалий 
тавсиялардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.