Jaqtiliqtin’ basimi

Fotoefektning 4 tiykarǵı nızamı bar:

1. Arnawlı bir fotokatodga túsip atırǵan jaqtılıqnıń spektral quramı ózgermeytuǵın bolsa, fototokning to'yinish ma`nisi jaqtılıq aǵımına tuwrı proportsional.

4. 7-súwret

2. Arnawlı bir fotokatoddan ajralıp shıǵıp atırǵan fotoelektronlar baslanǵısh tezlikleriniń maksimal ma`nisi jaqtılıq intensivligine baylanıslı bolmay, jaqtılıqnıń chastotasına tuwrı proportsional bolıp tabıladı.

3. Hár bir fotokatod ushın qandayda bir “qızıl shegara” ámeldegi bolıp, odan úlkenlew tolqın uzınlıqlı jaqtılıq taosirida fotoeffekt vujudga kelmeydi. lq dıń ma`nisi jaqtılıq intensivligine ulıwma baylanıslı emes, ol tek fotokatod materialınıń ximiyalıq tábiyaatına hám sırtınıń jaǵdayına baylanıslı.

4. Jaqtılıq fotokatodga túsiwi hám fotoelektronlarning payda bolıwı arasında sezilerli waqıt ótpeydi.

Fotoeffektning 1- nızamın tolqın teoriyası tiykarında túsindiriw múmkin. Lekin tolqın teoriya 2- 3- hám 4- nızamlardı túsindiriwge panasızlıq etedi.

Rasında tolqın teoriyaǵa tiykarınan fotokatodga túsip atırǵan qálegen tolqın uzınlıqqa iye bolǵan jaqtılıqnıń intensivligi artqan tárepke ajralıp shıǵıp atırǵan fotoelektronlarning energiyası da artpaqtası kerek edi. vaholangki, tájiriybelerdiń kórsetiwishe, fotoelektronlarning energiyası jaqtılıq intensivligine ulıwma baylanıslı emes.

4. 8-súwret

Ekinshiden, tolqın teoriyaǵa tiykarınan, elektron metalldan ajralıp shıǵıwı ushın kerekli energiyanı hár qanday jaqtılıqtan alıwı múmkin, yaoni jaqtılıq tolqın uzınlıǵınıń áhmiyeti joq. Tek jaqtılıq intensivligi etarlicha úlken bolıwı kerek. Lekin, tolqın uzınlıǵı “qızıl shegaradan” úlken bolǵan jaqtılıqnıń hár qansha úlken intensivliginde de, fotoeffekt hádiysesi júz bermeydi. Kerisinshe, tolqın uzınlıǵı “qızıl shegaradan” kishi bolǵan jaqtılıqnıń intensivligi asa hálsiz sonda da fotoeffekt gúzetiledi. Aqır-aqıbetde, hálsiz intensivlikdagi jaqtılıq túsip atırǵan táǵdirde jaqtılıq tolqınlar tashib kelgen energiyaler ornına metall daǵı elektron maolum muǵdardaǵı energiyanı jamg'ara alıwı kerek. Bul energiya elektrondıń metalldan shıǵıwı ushın (Ach) etarli bolǵan halda fotoeffekt júz bolıwı kerek. Xisoblarning kórsetiwishe, intensivligi júdá kem bolǵan jaqtılıqtan Ach ga etarli energiyanı elektron jamg'ara alıwı ushın saatlap, baozan hátte sutkalap waqıt ótiwi kerek. Tájiriybelerde bolsa metallǵa jaqtılıqnıń túsiwi hám fotoelektronlarning payda bolıwı arasında 10 -8 s lar shaması waqıt ótedi, holos.

Sonday eken, jaqtılıqnıń tolqın teoriyası hám fotoeffekt arasında joqarıda bayanlaingan sáykes kelmewler bar. Sol sebepli 1905 jılda A. Eynshteyn jaqtılıqnı kvant teoriyasın usınıs etdi. Eynshteyn Plank teoriyasın jaqtılıqa salıstırǵanda qollap, jaqtılıq kvantlar jol menende nurlanibgina qalmay, bálki jaqtılıq energiyasınıń tarqalıwı da, yutilishi da kvantlasqan bolıwın taokidladi. Bunda jaqtılıq fotonlar (jaqtılıq bólekleri) retinde qaraladı. hn energiyaǵa iye bolǵan foton óz energiyasın metall daǵı elektronǵa beredi. Eger bul energiya etarlicha úlken bolsa, metalldan elektron ajralıp shıǵadı. Energiyanıń qalǵan bólegi bolsa metalldan tısqarına shıǵıp alǵan elektrondıń maksimal kinetik energiyası retinde nomoyon boladı. Bunı

hn=Ar + mJ2 max/2

kóriniste ańlatıw múmkin. Bul teńleme Eynshteyn teńlemesi dep ataladı. Eynshteyn tenlamasi fotoeffektning barlıq nızamların túsintira aladı. Atap aytqanda qızıl shegara ushın hn=Ar shárt atqarılıwı kerek.

Íssılıq nurlanıwı, fotoeffekt hádiyseleri jaqtılıqnıń “elementar bóleksi” - foton tuwrısındaǵı oyda sawlelendiriw tiykarında túsintirildi. Jaqtılıq fotonining basqa bóleklerden parıqlanıwshı arnawlı ózgesheligi sonnan ibarat, foton tınıshlıqtaǵı massaǵa iye bolmaydı. Foton tek háreketleniw processindegine ámeldegi bolıp, onıń tezligi jaqtılıq tezligine teń.

Jaqtılıqnıń qaytıw hám sin jumıs nızamları