Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

Францияда сиёсий фаннинг шаклланиши иккита рамзий сана — Э. Бутли томонидан «Сиёсий фанларнинг эркин мактаби»га асос солинган 1871 йил ҳамда А. Зигфриднинг «Ғарбий Франциянинг Учинчи республика давридага сиёсий харитаси» номли китоби нашр этилган 1913 йил ўртасидаги тахминан ярим аср ичида юз берди. Ушбу икки сана ўртасида Француз сиёсий фанининг асосини ташкил этган кўп тадқиқотлар эълон қилинди.
Франция сиёсатшунослигининг ўзига хос жиҳати — сиёсий фаннинг аста-секин Конституциявий ҳуқуқдан ажралиши ва, асосан, сиёсий институтлар ва муносабатлар, сайлов тизимлари ва сайловлар, ижтимоий бошқарув би-лан боғлиқ масалаларнинг ўрганилишидир. Франция сиёсатшунослари томо-нидан ривожлантирилган институтлар назариясига кўра, сиёсат турли сиё-сий институтлар (давлат, сиёсий партиялар, касаба уюшмалари) фаолияти-нинг натижасидан иборат. Демак, сиёсатшуносликнинг асосий вазифаси маз-кур жамиятда фаолият кўрсатаётган турли хил институтларни ўрганишдир. Сиёсий ҳокимият эгалари сифатида институтлар тегишли ҳуқуқий меъёрлар билан мустаҳкамлаб қўйилган барқарор тузилмалар сифатида намоён бўлади. Кейинги йилларда Франция сиёсатшунослиги Америка сиёсий фанининг таъ-сири остида институтларнинг амалда фаолият кўрсатиши ва ўзаро таъсирини ўрганишни бошқа ижтимоий омилларни ўрганиш билан боғлаш зарурлиги-ни тобора кўпроқ англаб етмоқца.
Франция сиёсатшуносларининг асосий диққат-эътибори сиёсий ҳоки-мият концепциясига қаратилган. Улар сиёсий ҳокимиятни тарихий жиҳатдан
48
кўриб чиқар эканлар, унинг аста-секинлик билан борган эволюциясига эъти-бор берадилар. Ушбу эволюция ҳокимият шаклларининг аноним шаклидан тортиб, дунёнинг кўп мамлакатларига хос бўлган институциялашган ҳоки-миятгача бўлган ўзгаришларида намоён бўлади.
М. Дюверже (1917 йилда туғилган) «Сиёсий партиялар», «Сиёсат соци-ологаяси: сиёсий фан унсурлари», «Янус. Ғарбнинг икки юзи» каби тадқи-қотларида ҳокимиятнинг иккиюзламачилиги концепциясини баён қилди. Ушбу концепция механик ва узвий бирдамлик назариясидан келиб чиққан эди. Унга кўра, ҳокимият аввал бошдан иккиюзламачидир, чунки сиёсат индивидлар ва гуруҳлар ўртасидага курашдан иборат ва унда ютиб чиққанлар мағлублар хисобига имтиёзлардан фойдаланадилар ҳамда, айни пайтда, давлатнинг бу-тун ресурсларини ўзлари учун фойдали бўлган ижтимоий тартибни ўрнатиш-га йўналтирадилар.
Сиёсий партиялар муаммоларини ўрганиб чиқиб, М. Дюверже ҳозирги замон сиёсий партияларининг ташкил этилиши кўп жиҳатдан демократик тамойилларга мос эмас, деган хулосага келади: сиёсий партияларнинг уму-мий эволюцияси улар билан демократик режим меъёрлари ўртасидаги фарқ-ни кучайтиради. М. Дюверженинг фикрига кўра, сиёсий партиялар эволюция-си парламент фаолиятига жиддий таъсир кўрсатади.
Француз социологи Раймон Арон (1905-1983)нинг «Демократия ва тота-литаризм» тадқиқоти сиёсий режимлар назариясига бағишланган. Р. Арон дав-латни «мафкурадан холи қилиш» концепцияси ва ягона индустриал жамият назариясининг муаллифларидан бири, сиёсий жамиятшуносликка оид тадқ-иқотлар ўтказган олимдир.