Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

"Куч ишлатмаслик ёки куч ишлатиш таҳдиди" тамойили XX асрда пай-до бўлди. Бугун бу тушунча янги маъно касб этмоқца, чунки хавфсизликка таҳдид ва хавф-хатарларнинг характери ўзгарди. Дарҳақиқат, халқаро ҳуқуқца куч ишлатмаслик ва куч ишлатиш билан таҳдид солмаслик қоидалари БМТ Низомининг 45 ва 51-моддаларида ўз аксини топган. 42-моддага кўра, БМТ Хавфсизлик кенгаши (ХК) халқаро тинчлик ва хавфсизликни саклаш учун ҳаво, денгаз ёки қуруқлик кучларини ишлатиш ваколатига эга. Бундай қарор доимий беш аъзо якдиллик билан овоз берганида қабул қилинади. Шунинг-дек, 51-моддага биноан, давлатлар индивидуал ва коллектив мудофааланиш учун қуролли хужум бўлганда куч ишлатади (яъни, бир давлат иккинчисига хужум қилганида). Шу маънода ўзини мудофаа қилиш кенг маънода талқин қилинмаслиги лозим. Бу қуролли хужумдан фойдаланиб дарҳол зарба бериш-ни билдирмайди. Шунингдек, 51- моддага кўра, давлатлардан ўзини мудофаа қилиш зарурати туғилганида БМТ Хавфсизлик кенгашини огоҳлантириш ва ХКнинг ваколатларига дахл қилмаслик талаб қилинади.
БМТнинг куч ишлатиши ҳам муайян тартибга эга. Куч ишлатиш дунё хавфсизлигига жиддий хавф-хатар бўлсагина амалга оширилади. Бу ҳаракат ҲКнинг қатьий назоратида бўлади. Куч ишлатиш ва куч ишлатиш таҳдиди-нинг узвий қисми урушни тақиқлаш тарғиботи ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов таъкидлаганидек, "Ўзбекистон низоларни бартараф этишнинг ҳар қандай тинч йўлларини
¹ Международнью нормативнме документм. //Международное право. 2002. № 1. С. 68.
255
қўллаб-қуватлайди"¹. Масалан, халқаро терроризмни куч ишлатмасдан бар-тараф этиб бўлмайди ва бунда куч ишлатиш ўзини оклайди. Шу сабабли, бу борада муайян ишларни амалга ошириш мумкин.
Ўзбекистон бу борада халқаро ҳуқуқ меъёрларига асосан хатти-ҳаракат олиб бориш позициясида турибди. ТТТу сабабли, Ўзбекистон Республикаси 2000 йил 15 декабрь куни "Терроризмга қарши кураш тўғрисида"ги Қонунни қабул қилди. Унда қонунийликни, шахснинг ҳуқуқлари, эркинлиги ва манфаатла-рини ҳимоя қилиш белгилаб қўйилган.
Албатта, террорчиларни молиявий қўлллаб-қувватлаш (ёпиқ шаклда бўлса ҳам) махсус хизмат, жамоатчилик ва ташкилотлар томонидан куч ишлатиш-ни тақозо этади. Бугунга террорчилик хатш-ҳаракатлари қўшинлар хужумини, ҳарбий тажовузни ва оммавий қирғинни эслатади. Шу сабабли, бундай ҳолатта қонуний баҳо бериш лозим. Ўзбекистон Республикаси "Терроризмга қарши кураш тўғрисида"ги Қонунининг 2-моддасига кўра, терроризм "куч ишлатиш, таҳдид солиш ва турли салбий таъсир кўрсатиш билан шахс ҳаёти, соғлигига хавф солиш ва давлат ва жамиятнинг манфаатларига таҳдид солиш"дир. У сиё-сий, диний, мафкуравий ва бошқа мақсадларда амалга оширилади. ТТТу сабаб-ли, бундай шароитда давлатнинг куч ишлатишдан тийилиши мушкул.
Миллий манфаатларни глобаллаштириш — глобаллашувнинг илк ва асо-сий камчилиги ҳисобланади. Чунки бу хатти-ҳаракат сиёсий гегемонликка йўл очиши мумкин.
Кучларни мувозанатга келтириш зарурки, у муайян тажрибалардан келиб чиқиши керак. ТТТу маънода, халқаро муносабатлар тизими давлатлар ташқи сиёсатининг энг самарали шакл ва усулларига асосланади. Бунда кучлар мувоза-нати миллий, мишакэвий ва глобал хавфсизлик учун асос бўлиб хизмат қилади.