Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

rentadir
.
Bu davlatlarni rivojlanayetgan mamlakatlarga taqqoslaganda xam, qoloq bo‘lgan iqtisodi 
70-yillar o‘rtasida ro‘y bergan energetika inqirozi va neft narxining oshib ketishi natijasida bu 
yerga juda katta miqdorda oqib kelgan pul massasini o‘zlashtirishga qodir emas edi. Natijada 
ortiqcha kapital hosil bo‘lish jarayoni yuz berdi. 
IV.
Kapital rivojlanayotgan mamlakatlardan tadbirkorlik yo‘li bilan va ssuda shaklida 
chiqariladi. Bu kapital chet ellarda portfel investitsiyalar, davlat qimmatli qog‘ozlariga qo‘yilgan 
pul, bank depozitlari, kreditlar tarzida joylashtiriladi. 
Rivojlanayotgan mamlakatlardan olib chiqiladigan tadbirkorlik kapitalining asosiy qismi 
ozod bo‘lgan boshqa mamlakatlarga asosan qo‘shni davlatlarga joylashtiriladi. Biroq, 
rivojlanayotgan mamlakatlar investorlarining ba’zilari rivojlangan mamlakatlarga ham kirib 
boradi.
1980-yillarning ikkinchi yarmidan 2001 yilgacha bo‘lgan davrda rivojlanayotgan 
mamlakatlardan olib chiqilgan bevosita chet el investitsiyalari 11,3 mlrd dan 91,3 mlrd AQSH 

---

dollarigacha yoki 8 marta ko‘paygan.
Bir qator rivojlanayotgan mamlakatlardan olib chiqib ketilayotgan mablag‘larning asosiy 
qismini shu mamlakatlarni boshqarayotgan yoki boshqargan rejim rahbarlari qo‘yayotgan chet el 
pul omonatlari tashkil qilmoqda (F. Markos Fillipinda, J.K. Dyuvalye Gaitida va h.k.).
Ozod bo‘lgan mamlakatlardan kapital olib chiqilishi rivojlanayotgan va rivojlangan 
davlatlar iqtisodiga turlicha va qarama-qarshi ta’sir ko‘rsatmoqda. Shuning bilan birga, 
rivojlanayotgan mamlakatlarning kapital eksporterlariga aylanishi ko‘p jihatdan ijobiy 
hisoblanadi. U bu mamlakatlarning iqtisodiy aloqalari kengayishiga, mustaqilligi oshishiga, 
jahon iqtisodidagi roli kuchayishiga yordam beradi. Bir ozod bo‘lgan davlatdan ikkinchi ozod 
bo‘lgan davlatga kapitalning olib chiqilishi ularning xo‘jaligi internatsionallashuvini 
tezlashtiradi, nisbatan qoloq davlatga yangi texnologiya, ishlab chiqarish tajribasi, moliyaviy 
yordam berilishi imkoniyatini yaratadi.
Ushbu bobga shunday xulosa yasash mumkin: 
1. Jahon iqtisodining internatsionallashuvi, transmilliy korporatsiyalar rivojlanishining 
tezlashuvi yangi bozorlar uchun ular o‘rtasidagi kurashni keskinlashtiradi. 
2. O‘z navbatida jahon iqtisodiyotining‘ yetakchi markazlari orasidagi raqobatning 
kuchayishi chet el investitsiyalari geografiyasida yangi oqimlarni keltirib chiqaradi, 
rivojlanayotgan mamlakatlarga bevosita chet el investitsiyalari olib kirishning ilgarilab ketishiga 
olib keladi. 
3. Ayni vaqtda rivojlanayotgan mamlakatlar ichida keyingi ikki o‘n yillar mobaynida 
bevosita chet el investitsiyalarini jalb qilish borasida yaqqol yetakchi mamlakatlar paydo 
bo‘ldi. Bular, Janubiy, Sharqiy, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlaridir. Ularning o‘ziga jalb 
qiladigan tomoni, ichki bozorlari yuqori sur’atlar bilan o‘smoqda va ko‘lamlari kengaymoqda. 
4. Rivojlanayotgan mamlakatlarga xususiy investitsiyalar kirishi bilan birga ular rasmiy 
yordam ham oladilar. Biroq, keyingi 10 yil mobaynida rasmiy yordam birmuncha qisqardi.
5. Chet el kapitalining rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodda ishtirok etishining asosiy 
shakli u yerlarda chet el filiallarini tuzish bo‘lib qolmoqda. Bundan tashqari, aralash (qo‘shma) 
korxonalar tuzish, shu mamlakatlar bilan bitimli munosabatlarni yo‘lga qo‘yish kabi usullar ham 
keng quloch yoymoqda. 
6. Keyingi 20-25 yil ichida o‘z navbatida rivojlanayotgan mamlakatlardan kapital olib 
chiqish ko‘lami kengaymoqda. 
7. Yangi industrial mamlakatlarda kapitalning jamg‘arilishi bilan bir vaqtda, ayrim 
tarmoqlar, iqtisodning zamonaviy tarmoqlarida ichki bozorning torligi kuzatilmoqda. Bunga 
sabab xo‘jalikning eskirib qolgan an’anaviy shakllari ko‘plab saqlanib qolganligi va iqtisodning 
tarqoqligidir. 
8. Rivojlanayotgan mamlakatlardan kapitalni olib chiqilishida iqtisodi "neft dollari"ning 
ortiqcha ko‘p massasini o‘zlashtirishga qurbi yetmaydigan neft qazib oluvchi davlatlar katta rol 
o‘ynamoqda.
9. Umuman, rivojlanayotgan mamlakatlardan kapital chiqarish ularda yuz berayotgan 
ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy va h.k. jarayonlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, bu hol ularning 
mustaqilligi kuchayishiga, jahon xo‘jaligiga chuqurroq kirib borishiga yordam beradi.