Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

 
Nima uchun xususiylashtirish kutilganiga nisbatan qiyinchilik bilan kechdi va kam 
samarali bo‘ldi? 
 
1. Obyektiv shart-sharoitlarni hisobga olmasdan, yuqoridan o‘tkazilgan, buning ustiga 
ko‘pincha tashqi omillar ta’sirida boshlangan har qanday davlat islohoti kabi davlat mulki va 
nazoratini xususiy shaxslar ixtiyoriga berish quyidagi har xil ixtimoiy kuchlar: 
- Vazirliklarning amaldorlari va davlat korxonalarining rahbarlari; 
- davlat sektori kasaba uyushmalari; 
- ziyolilar; 
- aholi, ayniqsa, shahar aholisining keng qatlami va birinchi navbatda, subsidiyalangan 
narxlardan foyda ko‘ruvchi aholining jiddiy qarshiligiga uchradi.
Davlat mulkini chet elliklarga va ishi yurishib turgan milliy ozchilikka sotishni istamaslik 
omilini qam shunday sabablar jumlasiga qo‘shish mumkin. 
2. Xususiy sektorning kuchsizligi, sotib olishga qodir shaxslar doirasining torligi. 
3. Xususiylashtirishdagi texnik murakkablik va moddiy xarajatlarning kattaligi. 
Xususiylashtirish to‘g‘risidagi qarorlar ko‘pchilik hollarda obyekt qiymatini sinchiklab 
o‘rganmay, aniq harakatlarning mukammal dasturini ishlab chiqmay turib, o‘zboshimchalik bilan 
qabul qilingan.
4. Iqtisodiy yuksalish paytlarida, anchagina rivojlangan, raqobat mavjud bo‘lgan 
tarmoqlarda serdaromad korxonalarni xususiylashtirish nazariy jihatdan ancha silliq kechgan. 
Aynan shunday hollarda bozor imkoniyatlarining ta’siri resurslardan samarali foydalanishga 
tezroq olib kelgan va korxonaning daromadliligini oshirgan. 
Amalda esa rivojlanayotgan mamlakatlarning hukumati ko‘pincha inqirozli iqtisodiy 
vaziyatda budjet taqchilligi ta’sirida eng avvalo zarar ko‘rayotgan yoki kam daromad 
keltirayotgan korxonalarni xususiylashtirishga qaror qiladi, bunda u korxonalarning ish 
samaradorligini oshirish, budjet uchun qo‘shimcha daromad olishni ko‘zda tutadi. Ana shu 
keyingi omillar amalda xususiylashtirish uchun asosiy ichki turtki hisoblanadi.
Umumiy xulosa qilinganda rivojlanayotgan raqobatni xususiy mulksiz tasavvur qilib 
bo‘lmasa-da, umuman olganda, xususiy korxonalar davlat korxonalariga nisbatan samaraliroq 

---

ishlasa-da, rivojlanayotgan mamlakatlarning haqiqiy shart-sharoitlari o‘ziga xos bo‘lganligi 
sababli xususiylashtirish yagona maqsad bo‘lmasligi lozim. 
Xususiylashtirish "uchinchi dunyo" mamlakatlari iqtisodini erkinlashtirishning asosi 
emas, balki vositalaridan biri hisoblanadi.
Shuning uchun xususiylashtirish siyosatining muvaffaqiyati (samaradorligi) iqtisodni 
tuzilmaviy qayta qurishning boshqa vositalari muvaffaqiyatiga ko‘p jihatdan bog‘liq.
Davlat mulki to‘g‘risida gapiradigan bo‘lsak, uning rivojlanayotgan mamlakatlar 
iqtisodidagi ahamiyati Osiyo sharoitida anchagina katta imkoniyatlarga ega. Samaradorlikni 
baholashda xususiylashtirishning faqat sof iqtisodiy oqibatlarini emas, balki uning 
rivojlanayotgan iqtisodga yomon ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy oqibatlarini ham 
hisobga olish lozim.
Xususan, jamiyat birlamchi zarur tovarlarni bozor narxida sotish sharoitiga tezda o‘tish 
imkoniyatiga har doim ham ega bo‘lavermaydi, muayyan vaqt mobaynida aholining kundalik 
ehtiyojlarini qondirish uchun iqtisodiy samaradorlikdan voz kechishga majbur bo‘ladi.