|
And Kordilyerasi
Kelib chiqishi bo'yicha And tog'lari Shimoliy Amerika Kordilyerasining bir qismidir. Ular materikning butun gʻarbiy qirgʻogʻi boʻylab yetti davlat hududi boʻylab oʻtadi va dunyodagi eng uzun togʻ tizimi (9000 km) hisoblanadi. Bu Amazon daryosi boshlanuvchi materikning asosiy suv havzasi, shuningdek, Orinoko, Paragvay, Parana va boshqalarning irmoqlari.
And tog'lari ikkinchi eng baland tog 'tizimidir. Uning eng baland nuqtasi Argentinadagi Akonkagua tog'idir (6960,8 m). Relefi va boshqa tabiiy xususiyatlariga koʻra Shimoliy, Markaziy va Janubiy And togʻlari ajralib turadi. Umuman olganda, tog'lar bir-biriga parallel bo'lgan ko'plab meridional tizmalardan iborat bo'lib, ular orasida pastliklar, platolar yoki platolar mavjud. Ayrim massivlarda doimiy qor va muzliklar bor.
Orollar va qirg'oqlar
Shimolda materikning konturlari asosan oddiy, qirg'oq chizig'i kuchli chuqurlashtirilmagan. U quruqlikka chuqur chiqadigan qo'ltiqlarni va dengizga kuchli cho'zilgan yarim orollarni hosil qilmaydi. Sohillari asosan silliq, faqat Venesuela mintaqasida kichik orollar to'plangan.
Janubda vaziyat o'zgarmoqda. Materik asta-sekin torayib boradi va uning qirg'oqlari qo'ltiqlar, qo'ltiqlar va lagunalar bilan qoplangan. Chili va Argentina qirg'oqlari bo'ylab ko'plab orollar Janubiy Amerikaga tutashgan. Faqat Tierra del Fuego arxipelagining tarkibida ularning 40 mingdan ortig'i bor.
Ularning hammasi ham yashamaydi, masalan, Folklend orollari. Ammo ko'pchilik fyordlar, muzliklar bilan qoplangan tog'lar, daralar va juda ko'p turli xil hayvonlarga ega. Shuning uchun janubiy qirg'oqbo'yi hududlarining aksariyati milliy bog'larga kiritilgan va hatto YuNESKO tomonidan himoyalangan.
2.4. Foydali qazilmalari.
Janubiy Amerikaning ma’danli resurslari uning barcha hududlari bo‘ylab bir tekisda tekshirilgan emas. Tadqiq etish natijasida aniqlangan va qazib chiqarilayotgan foydali qazilmalarning geografik tarqalishi va joylashishi materikning geologik strukturasi bilan bevosita bog‘liq. Binobarin, Janubiy Amerikaning qadimiy kristalli qalqonlarida, vulkaniq va tektonik jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan magmatik intruziv va effuziv jinslarda asosan rudali, rangli va nodir metallar keng tarqalgan. Platformaning botiq va bukilmalarida, qirg‘oqbo‘yi pasttekisliklarida to‘plangan cho‘kindi jinslar qatlamida rudasiz foydali qazilmalar-neft, tabiiy gaz, toshko‘mir, selitra konlari ko‘pchilikni tashkil etadi.
Braziliya yassi tog`‘ligining janubi-sharqiy qismida va Gviana yakki tog`‘ligining shimolida juda katta temir va marganes ruda konlari bor. Shuningdek Braziliya yassi tog`‘ligining janubi-sharqiy chekkasida va Gviana yassi tog`‘ligining shimoli-sharqida hosil bo‘lishi qadimiy magmatik intruziv jinslar bilan bog‘liq bo‘lgan oltin, olmos, radioktiv elementlar, boksit va nikel konlari keng tarqalgan. Hozirgi kunda bu yassi tog`‘liklardan boksit konlarining juda katta zahiralari topilgan.
Rudali konlarning va rangli metallarning asosiy zahiralari And tog`‘ tizimida joylashgan.
Venesuelada oltin, marganes, olmos, temir rudasi.va neft konlari bor. Kolumbiyaning shimolig‘arbiy qismidagi And tog`‘larida va tog`‘ oralig`‘i botiqlarida mis, platina, oltin, neft va toshko‘mir konlari joylashgan. Ekvadorning Tinch okean sohilidan neft, tog`‘laridan oltin va kumush qazib olinadi. Peru Andida oltin, simob, vanadiy, vismut, mis, toshko‘mir konlari va polimetallar keng tarqalgan.
Janubiy Amerikada foydali qazilmalarga eng boy region. Chili hisoblanadi. Uning hududida temir, marganes rudalari, radioaktiv elementlar, simob, oltin, molibden va boshqa qazilma boyliklar ko‘plab uchraydi. Chilida dunyodagi eng yirik mis konlaridan biri joylashgan. Hatto tog`‘ tizimining nomi ham "anta" so‘zidan kelib chiqqan. Anta inklar tilida mis degan ma’noni anglatadi. Chilining Tinch okean soxillarida va Atakama cho‘lida dunyoda yagona bo‘lgan tabiiy selitra konlari uchraydi. Amazonka pasttekisligi, Braziliya yassi tog`‘ligi va Patagoniya platformasi hududlaridan neft konlari topilgan. Bu foydali qazilmalar Jano‘biy
Amerika davlatlarining xalq xo‘jaligini rivojlanishida asosiy omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
