Jamiyat va madaniyat Kirish. I. Bob jamiyat va madaniyat tushunchasi 1 Madaniyat va jamiyat

Zero, qadriyatlar va inson qadri jamiyat hayotida ustuvor tushunchalarga aylanayotgan hozirgi davrga etganiga qadar odamzot naslining ko’plab avlodlari bu yorug’ olamga kelib ketdi. Bugungi kunda butun dunyoda qadr va qadriyatlar to’g’risidagi fan - aksiologiya, ya’ni qadriyatshunoslik ham foyda va qiymat to’g’risidagi iqtisodiyot fanlari kabi ijtimoiy ahamiyat kasb etayotganining sabablaridan biri ham ana shunda.

Qadriyatlar mavzusining tarixi uzoq va nihoyatda ibratli. Ushbu kitobning I bobi I- va 2-qismlarida bu borada alohida fikr yuritilgan. Ta’kidlash lozimki, ushbu masalani o’rganish nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham foydadan holi emas. Gap uni xolisona tahlil qilish, tarixdan to’g’ri xulosalar chiqarish, hayot uchun saboq olishdadir.

Bugungi kunga kelib qadriyatlar bilan bog’liq masalalar ko’lami kengaydi, bu yo’nalishda xilma-xil oqimlar, qarashlar paydo bo’ldi. Aksiologiya o’zining bahs mavzulari, tushuncha va kategoriyalariga va ega bo’lgan falsafiy bilimlarning muayyan sohasiga aylandi.

«Qadriyatshunoslik» atamasi. Qadriyatlar falsafasining tarixi uzoq bo’lsada, bu yo’nalishdagi fan – aksiologiya o’tgan asrning o’rtalarida shakllandi. “Aksiologiya” atamasi ilmiy bilimlar sohasiga o’tgan asrning ikkinchi yarmida nemis qadriyatshunosi E.Gartman va frantsuz olimi P.Lapi tomonidan kiritilgan. G’arbda bu atama grekcha «axio» (qadriyat) va «Iogos» (fan, ta’limot) tushunchalariga asoslanadi. Aksiologiyani qadriyatlar to’g’risidagi fan yoki to’g’ridan-to’g’ri qadriyatshunoslik, deb atash mumkin. Har bir fanga o’z nomini bergan tayanch tushunchalar bo’lgani kabi “qadriyat” tushunchasi “qadriyatshunoslik” atamasi uchun asos rolini bajaradi.

Muayyan fanni ilmiy bilimlarning maxsus sohasi sifatida qarash unga xos mavzular, tushunchalar, kategoriyalar, qonunlar borligini e’tirof etishni zaruratga aylantiradi. Aksiologiyani ijtimoiy-falsafiy bilimlarning maxsus sohasi sifatida qarash ham bundan istisno emas. Unda ham bu sohadagi fanlarga xos bo’lgan hamma xususiyatlarni kuzatish mumkin.