Jalilova s. X. Taraqqiyot psixologiyasi va differentsial psixologiya

Laboratoriya eksperimenti maxsus yaratilgan sharoitlarda, maxsus (apparaturalar) asbob uskunalar yordamida o‘tkaziladi. Tekshiriluvchi hatti – harakatlari ko‘rsatma (instruksiya) orqali belgilanadi.
Tabiiy eksperiment oddiy hayotiy sharoitlarda o‘tkazilib, turli yosh davrlarida bilish imkoniyatlarini o‘rganish uchun qo‘llaniladi.
			Aniqlovchi. Bunda ba’zida inson faoliyatining ba’zi jihtlari modellashtirilishi mumkin.	Shakllantiruvchi - ta’limiy - tarbiyaviy
Yordamchi metodlar
Faoliyat mahsulini ta’hlil qilish. Tarjimai hol metodi.		Sotsiometriya. Anketa. Suhbat. Egizaklar metodi. Test.

Bu metodlardan ayrimlarini batafsilroq ko‘rib chiqamiz.

Kuzatish — psixik xususiyatlarni uzoq vaqt davomida, rejali, biror maqsad asosida o‘rganish. Kuzatish— universal metod bo‘lib, turli vaziyatlarda ishlatiladi. Ilmiy kuzatish hayotiy (ilmiy bo‘lmagan) kuzatishdan tubdan farq qiladi. Hayotiy kuzatish – kundalik hayotda, plansiz amalga oshirilib, turli tasodiflarga bog‘liq bo‘ladi. Kuzatish ilmiy bo‘lishi uchun shu bilan bir qatorda psixologo-pedagogik kuzatish bo‘lishi uchun bir qancha talablarga amal qilishi lozim:
1. Maqsadga yo‘nalganlik . Umuman o‘quvchini emas, balki uning shaxsiy sifatlari konkret namoyon bo‘lishini turli vaziyatlarda va faoliyatning har xil turlarida – o‘yin, o‘qish, mehnat, muloqat jarayonida kuzatish.
2. Reja. Kuzatishni boshlashdan oldin muayyan vazifalar belgilanishi (nimani kuzatish), reja tuzilishi (vaqti va vositalari), ko‘rsatkichlari aniqlab olishi (nimani qayd etish), bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatolar va ularni oldini olish yo‘llari, tahmin qilinayotgan natijalarni o‘ylab olishi lozim. Bunda kuzatilayotgan xususiyat aniq belgilanishi lozim (ular ko‘p bo‘lmasligi zarur).Kuzatishdan maqsad xulq-atvordagi topilgan kamchiliklarni to‘g‘rilash yo‘llarini ishlab chiqish bo‘lmog‘i lozim.
3. Mustaqillik. Kuzatish yo‘l-yo‘lakay qilinishi lozim bo‘lgan emas, balki mustaqil ravishda o‘tkazilishi kerak bo‘lgan vazifa bo‘lmog‘i lozim.
4.Tabiiylik. Psixologo-pedagogik kuzatish o‘quvchilar uchun tabiiy sharoitlarda o‘tkazilishi lozim. U o‘qituvchining ishtirokisiz o‘tkazishi zarurki, o‘quvchi kuzatilayotganini sezmasin.
5. Tizimlilik. Kuzatish tadqiqotchining hohishi bilan emas, balki doimiy reja asosida, sistematik ravishda yoki rejalashtirilgan ma’lum oraliqdan so‘ng o‘tkazilishi zarur.
6. Ob’ektivlik. Kuzatish jarayonida o‘z taxminlarini emas, ob’ektiv fakt, harakat,o‘quvchilar xulq-atvorining ob’ektiv xususiyatlarini qayd etish va shu asosda xulosa chiqarish lozim.
7. Qayd etish. Olingan barcha ma’lumotlar ma’lum sistemada qayd etilishi lozim. Olingan natijalar kuzatish jarayonida yoki uni o‘tkazilgandan so‘ng darhol qayd qilishi kerak.
Biroq kuzatish metodining kamchiliklari ham mavjud. Bular :

• 
  Tekshiruvchining passiv holatni egallaganligi.
  
• 
  Qayd etishdagi xatolar.
  
• 
  Qaytarish imkonining yo‘qligi.
  
• 
  Natijalarni taxlil qilishdagi subektivizm.
  

Kuzatish metodining ijobiy tomoni shundaki, eksperimental ravishda o‘rganish imkoni bo‘lmagan faoliyatni analiz qilish, o‘quvchi xulq-atvorini tabiiy sharoitda o‘rganish imkoniyati mavjud.
Kuzatish pedagogik amaliyotda qo‘llaniladigan asosiy metodlardan biridir.Kuzatish intervallari yoshga bog‘liq bo‘lishi kerak .
Tug‘lilgandan 2 - 3 oygacha – har kuni, 2 - 3 oydan - 1yoshgacha – har hafta,
ilk bolalik, ya’ni 1 – 3 yoshda – har oyda,3 yoshdan 6 – 7 yoshgacha – yarim yilda bir marta, 7 – 11 yoshda – bir yilda bir marta kuzatish o‘tkazilishi zarur.