Jahongirga

1-расм

2-расм

Шундан келиб чиқиб, оғирлик маркази С нуқтада бўлган шатунни Оz ўқ атрофида мувозанат ҳолатидан бир оз оғдириб, кичик тебранма ҳаракат берамиз (3-расм). Бу ҳаракатни кузатиб t вақт ичидаги тебранишлар n ни аниқлаймиз. У ҳолда кичик тебранишлар даври формуладан топилади. Бундай физик тебрангичнинг тебраниш даври формуладан аниқланади {1.288 бет}. Бундан, Z ўққа нисбатан шатуннинг инерция моментини формула орқали топилади. Бу ерда Р–шатуннинг оғирлик кучи; а–шатун оғирлик марказидан айланиш ўқи О гача масофа (елка); Айланиш ўқи ОZ га параллел бўлган марказий СZ1 ўққа нисбатан жисмнинг инерция моментини Гюйгенс – Штейнер теоремасидан аниқланади. Бу ерда g эркин тушиш тезланиш g =9,8 м/с2

Қурилмадан яна материалларнинг зарбий қовушқоқлигини тажрибада аниқлашда ҳам фойдаланиш мумкин. Бунинг учун қурилма айланиш ўқи 3 нинг атрофига кўрсаткич шкала 4, стрелка 5 ўрнатилган ва шатун 6 нинг ён қисмига кесувчи тиғ 7 маҳкамланган. Тиғ 7 нинг тўғрисида унинг тебраниш айланаси йўлига мос ҳолда намуна 8 ни тутиб тургич 9 лар билан қўшимча жихозланган. Зарбий қовушқоқликни аниқлаш учун намуна материалини тутиб тургич 9 га қаттиқ қистириб маҳкамланади. Сўнгра шатун 6 (маятниксимон копёр)ни дастлабки бурчак α га оғдириб қўйиб юборилади. Намуна 8 ни қирқиб (емириб) ўтгандан кейинги шатун 6 нинг оғиш бурчаги β ни шкала стрелка 5 нинг кўрсатишига қараб аниқланади. Шатуннинг бажарган ишини А=Ра (Соsβ-Соsα) формуладан топилади. Бу ерда β – шатуннинг ишни бажаргандан кейинги оғиш бурчаги, α – шатуннинг дастлабки кўтрарилиш бурчаги. Намуна материали зарбий қовушқоқлигини S – намунанинг синашдан олдинги кўндаланг кесим юзаси.

3-расм

Қурилмада шатуннинг инерция моментини аниқлашда шатун пастки каллагидаги иккита гайка бўшатилиб, тиғ 7 олиб қўйилади. Материалларнинг зарбий қовушқоқлигини аниқлашда эса, аксинча тиғ 7 ни жойига ўрнатилиб олдин таъкидланганидек тажриба ўтказилади.

ТЕХНИК МЕХАНИКАГА ОИД УНИВЕРСАЛ ЎҚУВ-ЛАБОРАТОРИЯ ҚУРИЛМАСИ ҲАҚИДА ҚИСҚАЧА МАЪЛУМОТ Маълумки, техник механика ўз ичига математика, назарий механика, машина механизмлар назарияси, Конструкция металлари технологияси, материаллар қаршилиги, машина деталлари каби фанларга оид билимларни олади ва уларнинг қонуниятларини амалда қўллаш ҳақида тасаввурлар беради. Бунда амалий-лаборатория ишларини бажариш катта аҳамиятга эга. Шундан келиб чиқиб ушбу ишда бир йўла иккита фандан ўқув-лаборатория машғулотини бажаришга мўлжалланган кичик ўлчамли, қўлда ясалган универсал ўқув-лаборатория қурилмаси ҳақида сўз юритилади. Ушбу қурилмадан яна таълимнинг турли соҳаларида, жумладан мактаблардаги физика дарсларида Кичик тебранишлар даврини топишда ҳам фойдаланиш мумкин. Тебранишлар даври фанда маълум бўлган формуладан топилади.