Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
 
 
 
 
 
 
 
23-jadval 
Qaytarish muddati bo„yicha kreditlarning tasnifi 
 
Muddati 
Rossiya 
AQSh 
B.Britaniya 
Frantsiya 
O„zbekiston 
Qisqa 
O‗rta 
Uzoq 
1 yilgacha 
1-3 yil 
3 yildan 
ortiq 
1 yilgacha 
1-6 yilgacha 
6 yildan 
ortiq 
3 yilgacha 
3-10 
yilgacha 
10 yildan 
ortiq 
1 yilgacha 
2-7yilgacha 
7 yildan 
ortiq 
1 yilgacha 
- 
1 yildan 
ortiq 
Jahon moliya bozorlarida investitsiya loyihalarini amalga oshirish 
uchun kreditlar bir necha muddatlarda qaytarish sharti bilan beriladi.
7. Foiz stavkalarining turlari bo„yicha 
bank kreditlarini 2 
guruhga bo‗lish mumkin: qat‘iy foizlardagi kreditlar va suzuvchi foiz 
stavkalaridagi kreditlar. 
Ssudalar kreditlashning butun muddatiga beriladigan va qayta 
ko‗rib chiqilmaydigan qat‘iy foiz stavkalari shartlarida berilishi 
mumkin. 
Qarz oluvchi bu holatda foiz stavkalari bozorlarida konyunkturasi 
o‗zgarishiga qaramasdan kreditdan foydalanganligi uchun o‗zgarmas 
kelishilgan stavkada foiz to‗laydi. Bu ham kreditorga, ham qarz 
oluvchiga qulay, chunki ikkala tomon ham berilgan kreditdan 
foydalanish bilan bog‗liq bo‗lgan o‗z daromad va xarajatlarini to‗g‗ri 
253
Kreditlar bank aktivlari tarkibida salmoqli o‗rinni egallaydi. 
Kreditlarni qaysi maqsadga olinishiga qarab xorijiy amaliyotga 2 
guruhga bo‗linadi: 
1. Jismoniy shaxslarning shaxsiy va ist‘emol ehtiyojini qondi-
ruvchi krepditlar; 
2. Aksionerlik kompaniyalari, kichik biznes, tadbirkorlarga ishlab 
chiqarish va maxsulot realizatsiyasi uchun beriladigan kreditlar. 
AQSh tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlarning 85% dan 
ortig‗i quyidagi sohalarga yo‗naltirilganligi bilan ahamiyatlidir. Bular: 
- Savdo-sanoat korxonalariga berilgan kreditlar; 
- Ko‗chmas mulk uchun berilgan kreditlar; 
- Yakka tartibdagi mijozlarga berilgan kreditlar. 
AQSh tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlarning yarimidan 
ko‗pi savdo-sanoat sohasiga beriladigan qisqa muddatli tijorat kreditlari 
hisoblanadi. Bu kreditlar asosan mazkur tarmoq korxonalarining 
aylanma kapitalini to‗ldirishga, kapital xarajatlarni qoplashga 
yo‗naltiriladi. Oziq-ovqat, engil sanoat korxonalari, chakana savdo, 
qayta ishlash korxonalari ham amerikada faol kredit oluvchi hisoblanadi. 
Banklar tomonidan ularga beriladigan kreditlarning bir qismi mavsumiy 
xarajatlarni qoplashga qisqa muddatga beriladi va ular tezda bankga 
qaytariladi, ba‘zi korxonalar uzoq muddatli (8-10 yilga) kreditlarni jalb 
qilishi mumkin.
AQSh banklari ko‗chmas mulkga kredit berishda xuddi shunday 
kreditlarni berishadi Xorijiy davlatlarda kreditga ega bo‗lgan qator 
boshqa moliya institutlari (sug‗urta kompaniyalari, ssuda-jamg‗arma 
Assosiat-siyalari, kredit uyushmalar va boshqalar) raqobatda faoliyat 
olib boradi. Kreditlashning bu turida tijorat banklari qurilish 
tashkilotlariga qurilish ishlari bo‗yicha odatda 2 yilgacha oraliq 
moliyalashtirish (temporary financing) kreditini ajratadi. Kreditni 
qaytarish muddati kelganda tashkilot kreditni sug‗urta kompaniyalari, 
pension fond yoki boshqa moliya institutlaridan olgan uzoq muddatli 
kreditlari hisobidan amalga oshirishi mumkin. Undan tashqari ko‗chmas 
mulkka beriladigan kreditlarga zaklad asosida uy-joy sotib olish uchun 
xususiy shaxslarga beriladigan kreditlar ham kiradi. Bunday kreditlar 25 

---

252
Yo‗ldagi tovar, ayniqsa, dengiz orqali tashiladigan tovarlar garovi 
ostidagi kredit keng tarqalgan hisoblanadi. Bunday paytda garov hujjati 
sifatida konosament ishlatiladi.
Konosament – bu yuklatilgan tovarga egalik qilish huquqini 
beradigan hujjat. Bu hujjatni yangi egasiga berish bilan u tovarlardan 
foydalanish huquqini ham oladi. Garov sifatida yuklangan tovarlarni 
ishlatishda yuk sug‗urta hujjatlarining rasmiylashtirilishi muhim rol 
o‗ynaydi. 
Qimmatbaho metall garovi ostidagi kredit. Bu lombard kreditining 
eski usullaridan bo‗lib, hozirda u juda kam ishlatiladi. Garovni 
baholashdagi qiymati bu asosan oltin tangalar, slitkalar, kumush, platina 
va boshqalar qariyb 95% foiz qimmatbaho metall narxiga mos keladi. 
Talabnoma garovi ostidagi kredit, bunda har xil moliyaviy talablar, 
masalan, jamg‗arma omonatlari, sug‗urta shartnomasi bo‗yicha talablar, 
ipotekalar va boshqalar kreditning garovi sifatida xizmat qilishi 
mumkin.
Yuqorida biz ba‘zi kredit turlariga ta‘rif berib o‗tdik, ba‘zi kredit 
turlarining mohiyatini chuqurroq, keyingi paragraflarda ko‗rib chiqamiz.