Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Kliring faoliyati
– bu faoliyat o‗zaro majburiyatlarni aniqlash 
bo‗yicha (yig‗im, taqqoslash, qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha bitim 
axboroti, korrektirovkasi va bular bo‗yicha buxgalteriya hujjatlarini 
tayyorlash) va qimmatli qog‗ozlar taklifi bo‗yicha hisobotdir. 
209
Qimmatli qog‗ozlar muomalada bo‗lish hududiga ko‗ra regional 
(mahalliy), milliy va xalqaro qimmatli qog‗ozlarga bo‗linadi. 
Yuqorida ta‘kidlangan qonunga asosan, O‗zbekiston Respublikasi 
hududida quyidagi turdagi qimmatli qog‗ozlar chiqarilishi va muomala-
da bo‗lishi mumkin: 
aksiyalar; 
obligatsiyalar; 
davlat qimmatli qog‗ozlari; 
depozit sertifikatlari; 
veksellar; 
qimmatli qog‗ozlar hosilalari, ya‘ni opsion va fyucherslar (ilovaga 
qarang). 
Shuningdek, qonun bo‗yicha O‗zbekiston Respublikasining g‗azna 
majburiyatlari,
 
emissiyaviy qimmatli qog‗ozlar, egasining nomi yozilgan 
qimmatli 
qog‗ozlar, 
korporativ 
obligatsiyalar, 
infratuzilma 
obligatsiyalari ham qimmatli qog‗ozlarning turlari hisoblanadi. 
Qimmatli qog‗ozlar to‗g‗risidagi qonunning 3-moddasiga asosan 
aksiya 
– o‗z egasining aksiyadorlik jamiyati foydasining bir qismini 
dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda 
ishtirok etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan mol-mulkning bir 
qismiga bo‗lgan huquqini tasdiqlovchi, amal qilish muddati 
belgilanmagan, egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli 
qog‗ozdir. Aksiya qimmatli qog‗oz sifatida amal qilish muddati 
cheklanmagan, yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan aksionerlik 
jamiyatiga muayyan ulush qo‗shganini va mazkur jamiyat mulkidagi 
ishtirokini guvohlovchi, aksiya bo‗yicha dividend ko‗rinishida foyda 
olish huquqini beruvchi aksiyadorning shu jamiyat boshqarish ishiga 
qatnasha olishini tasdiqlovchi yuridik hujjatdir. 
Obligatsiya
esa emissiyaviy qimmatli qog‗oz bo‗lib, u 
obligatsiyani saqlovchining obligatsiyaning nominal qiymatini yoki 
boshqa mulkiy ekvivalentini obligatsiyani chiqargan shaxsdan 
obligatsiyada nazarda tutilgan muddatda olishga, obligatsiyaning 
nominal qiymatidan qat‘iy belgilangan foizni olishga bo‗lgan huquqini 
yoxud boshqa mulkiy huquqlarini tasdiqlaydi. «Obligo» – lotin tilida 
«qarz olish» mazmunini bildiradi. Obligatsiya munosabatida obligatsiya 
egasi tomonidan emitent faoliyatiga ma‘lum summada pul mablag‗i 
kiritiladi va emitent obligatsiyada ko‗rsatilgan muddatda uning nominal 
qiymatini hamda u bo‗yicha qo‗shimcha foizni to‗lab berish 
majburiyatini o‗z zimmasiga oladi. Aksiyadan farqli ravishda obligatsiya 

---

210
uning egasiga emitentning ishini boshqarishda qatnashish huquqini 
bermaydi.
 
Me‘yoriy hujjatlarga asosan obligatsiyalar infratuzilma 
obligatsiyalari va korporativ obligatsiyalarga bo‗linadi. Infratuzilma 
obligatsiyalari – ishlab chiqarish infratuzilmasini va boshqa 
infratuzilmani 
barpo 
etish 
va 
(yoki) 
rekonstruksiya 
qilishni 
moliyalashtirish uchun pul mablag‗larini jalb etish maqsadida xo‗jalik 
jamiyatlari 
va 
davlat 
korxonalari 
tomonidan 
chiqariladigan 
obligatsiyalar hisoblansa, aksiyadorlik jamiyatlari va o‗zining tashkiliy-
huquqiy shaklidan qat‘i nazar tijorat banklari tomonidan chiqariladigan 
obligatsiyalar