Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

– muddatli shartnomadir
. 
Bunday shartnomalarning ikki xususiyati bor. 
Birinchidan, shartnoma imzolanishi va bajarilishi orasida ma‘lum 
vaqt bir haftadan olti-o‗n ikki oygacha interval bor. 
Ikkinchidan, 
valyuta kursi 
shartnoma 
imzolangan davrda 
belgilangani bo‗yicha qabul qilinadi. Valyuta kurslari o‗zgarishlari unga 
ta‘sir qilmaydi. Muddatli shartnomalar valyuta risklaridan sug‗urtalanish 
yoki valyuta spekulyatsiyasi maqsadida amalga oshiriladi. Eksportyor 
o‗zini xorijiy valyuta kursining tushishidan sug‗urtalash maqsadida 
kelgusi valyuta daromadini muddatli kurs bo‗yicha sotishi mumkin. 
Importyor xorijiy valyuta kursi oshuvidan o‗zini sug‗urtalash maqsadida 
kelgusi valyuta tushumini ma‘lum muddatga muddatli kurs bo‗yicha 

---

194
sotishi mumkin. Rivojlangan davlatlar valyuta bozorlarida valyuta 
kursining o‗zgarishiga qarab ishlovchi valyuta vositachilarining asosiy 
maqsadi valyuta bozorida valyuta kurslarining o‗zgarishidan katta foyda 
olishdan iborat. Valyuta kursining oshishi yoki pasayishiga qarab 
faoliyat ko‗rsatuvchilarni xalqaro amaliyotda «ayiqlar» va «buqalar» 
deb atashadi. Ular faoliyatining mohiyati quyidagilardan iborat. Agar 
amaliyotda valyuta kursi tushushi kutilsa, valyuta kursi pasayishiga 
o‗ynovchilar (ularni xalqaro valyuta bozorida «ayiqlar» deb atashadi) 
valyutani shartnoma tuzilgan davr (muddatli kurs) kursi bilan sotish 
to‗g‗risida muddatli shartnoma tuzadilar. Agar muddatli valyuta kursi 
tushsa, ayiqlar valyutani bozordan pasaygan kursda sotib olib, uni 
muddatli kurs bo‗yicha sotadilar va kurslar o‗rtasidagi farq miqdorida 
foyda oladilar. 
Valyuta kursining ko‗tarilishiga o‗ynovchilar («buqalar») esa 
valyuta kursi ko‗tarilganda, valyutani keyinchalik shartnoma tuzilgan 
vaqtdagi kurs bo‗yicha sotib olishga kelishilgan muddatli shartnoma 
tuzadilar. Kurs oshganda esa valyutani muddatli shartnomada 
belgilangan (oldingi) narx bo‗yicha sotib oladilar va oshgan – yuqori 
narxda sotib foyda ko‗radilar