Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

qimmatli qog„ozlar
– hujjatlar bo‗lib, 
ular mazkur hujjatlarni chiqargan yuridik shaxs bilan ularning egasi 
o‗rtasidagi mulkiy huquqlarni yoki qarz munosabatlarini tasdiqlaydi, 
dividendlar yoki foizlar tarzida daromad to‗lashni hamda ushbu 
hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa shaxslarga o‗tkazish 
imkoniyatini nazarda tutadi. 
Qimmatli qog‗ozlar turli subyektlar tomonidan chiqarilishi 
mumkin. Umumiy holda bu emitentlar 5 guruhga bo‗linadi: 
hukumat; 
davlat korxonalari; 
xususiy sektor; 
Markaziy bank; 
chet el subyektlari. 
Egaligi yoki emitentiga qarab qimmatli qog‗ozlarni davlat, xususiy, 
xalqaro qimmatli qog‗ozlarga ajratish mumkin. Xususiy sektor tomoni-
dan chiqarilayotgan qimmatli qog‗ozlar tarkibida turli ishlab chiqarish 
korxonalari, tijorat banklari, investitsion banklar, investitsion fondlar va 
boshqalarning qimmatli qog‗ozlari alohida o‗rin tutadi. Xalqaro qimmat-
li qog‗ozlar esa ularning hisoblanadigan valyutasiga qarab va emitentlari 
bo‗yicha bo‗linadi. 
193
XX asrning 70-yillaridan boshlab valyuta va kredit risklarining 
oldini olish va qoplash uchun yangi usullardan foydalanila boshlandi. 
Ular qatoriga: 
- valyutaviy opsion (birinchi marta 1973-yil Chikago birjasida 
qo‗llanila boshlagan) 
- banklararo ―svop‖ operatsiyasi 
- forvard valyuta operatsiyasi 
- valyutaviy fyuchers (1973-yildan boshlab Nyu-York valyuta bo-
zorida, 1972-yildan boshlab Chikago valyuta bozorida v.b.). 
Yuqorida sanab o‗tilgan operatsiyalarni bir so‗z bilan muddatli val-
yuta operatsiyalari deb ham nomlash mumkin, banklarda esa ular asosan 
konversion operatsiyalar nomi bilan ataladi. 
Xalqaro to‗lov oborotida xorijiy valyuta naqd emas, balki naqdsiz 
amal qiladi. Tabiiyki, turli xil to‗lov vositalari kurslari turlicha, chunki 
ularning ishonchliligi va valyutaviy risk darajalari turlichadir. Telegraf 
o‗tkazmasi bo‗yicha valyuta kursi eng yuqoridir, chunki unda xorijiy 
valyuta shu zahoti yoki kelasi kuni to‗lanadi. Bu operatsiya valyuta 
riskini deyarli chetlab o‗tish imkonini beradi. Odatda, valyuta kurslari 
rasmiy byulleten va kotirovka jadvallarida e‘lon qilinadi. Boshqa to‗lov 
vositalari kursi u asosida aniqlanadi. 
Valyuta bozorida turli turdagi shartnomalar amal qiladi. Ularning 
ko‗pchiligi 
spot shartlari
asosida amalga oshiriladi. Svop operatsiya-
larining asosiy xususiyati shundaki, bitimni imzolash va bajarish vaqtlari 
qariyb mos keladi. Bu bitim bo‗yicha valyuta sotuvchidan sotib oluvchi-
ga shartnoma imzolanishi bilanoq (ko‗pi bilan ikki ish kuni ichida) yet-
kaziladi. Spot shartnomalariga jami valyuta shartnomalarining 90% i 
to‗g‗ri keladi. 
Valyuta shartnomasining ikkinchi turi