Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Bankning zarar
ko‗rishi, bank faoliyatida uchraydigan risklarning 
oldini ola olmaslik natijasida yuzaga keladi. Bank faoliyatida risklar 
kelajakda amalga oshiriladigan operatsiyalarni oldindan obdon tahlil 
qilmaslik, 
holatni 
yaxshi 
o‗rganmaslik, mablag‗larni samarali 
joylashtirmaslik, bozor imkoniyatlariga to‗g‗ri baho bermaslik, bank 
faoliyati uchun salbiy natijalarga olib kelishi mumkin bo‗lgan boshqa 
holatlarni oldindan seza olmaslik tufayli yuzaga kelishi mumkin. 
Zararlarning yuqori bo‗lishi banklarda yo‗qotishlar bo‗lishiga olib 
keladi.
Yo„qotishlar
bank foydasini kamaytiruvchi omil hisoblanib, u bank 
faoliyatining risklilik darajasiga bog‗liq bo‗ladi. 
Riskning hajmi bank amalga oshiradigan operatsiyalarning 
risklilik darajasiga, bankning risk sohasidagi strategiyasi sifatiga 
bog„liq bo„ladi. 
Bank rahbariyatining foydani ko‗paytirishga intilishi ehtimoliy 
zararlarni imkon qadar kamaytirish bilan birga kechadi. Ushbu ikki 
maqsad bir-biriga muayyan darajada zid bo‗lib, bu bank ma‘muriyati va 
uning omonatchilari manfaatlarining qarama-qarshiligi bilan bog‗liqdir. 
Bank ma‘muriyati foydani ko‗patirishga intiladi va qo‗shimcha foyda 
olish uchun risk qilishga tayyor turadi. Omonatchi uchun esa 
mablag‗larining saqlanishi va bankka ishonch masalasi muhimroqdir. 
Daromadlilik va risk o‗rtasidagi maqbul nisbatni saqlab turish bankni 
boshqarishning eng asosiy va murakkab muammolaridan biridir. 
Banklarni ba‘zan «risk sotib oluvchi va sotuvchilar» deb atashlari bejiz 
emas. Zimmaga olinadigan risk va bank faoliyatidan ko‗zlangan 
daromad o‗rtasida muayyan aloqa mavjud: katta riskga ko‗proq daromad 
olish ehtimoli xosdir. Deyarli risksiz, kam kafolatlangan daromad 
olishdan farqli ravishda, daromad qancha katta bo‗lsa unga erishish 
ehtimoli ham shuncha kam, binobarin risk yuqori bo‗ladi. 
Bank risklarini boshqarishni samarali tashkil etish ularni muayyan 
belgilari bo‗yicha aniq guruhlarga bo‗lish bog‗liq.
Risklarning ilmiy asoslangan tasnifi ularning har birining umumiy 
tizimdagi o‗rnini belgilash, ularni boshqarishning samarali usullarini 
qo‗llash imkonini beradi. 
Maxsus adabiyotlarda risklarning, jumladan, bank risklarining turli 
xil tasniflarini uchratish mumkin. Biz shu paragrafda bank risklarning 
ilmiy asoslangan tasnifini keltirishni maqsad qilib qo‗yganmiz. Risk 
turlari bir-biri bilan bog‗liq bo‗lib, ular banklar faoliyatiga turli darajada 
ta‘sir ko‗rsatadi. Bu holat risklarning oldini olish bo‗yicha chora-

---

596
tadbirlar ishlab chiqish va riskning aniq bir turlarini tahlil qilish, 
ularning yuzaga kelishi sabablarini aniqlashni qiyinlashtiradi. 
Shu bois bank risklarini quyidagi asosiy yo‗nalishlar bo‗yicha 
turlarga tasniflash mumkin: 
1. Paydo bo‗lish sabablari va ta‘sir qilish harakteri bo‗yicha. 
2. Namoyon bo‗lish shakllari bo‗yicha. 
3. Boshqarish imkoniyatiga qarab 
4. Hisoblash usuliga qarab. 
5. Yuzaga kelish va ta‘sir vaqtiga qarab. 
6. Yuzaga kelish sohasi va boshqalarga qarab.