Jahon tarixi

Sharq masalasining keskinlashuvi. 
Yevropaning taraqqiy et- 
gan  mamlakatlarida  kapitalistik  ishlab  chiqarishning  rivojla- 
nishi yangi-yangi xomashyo  oMkalariga  bo‘lgan talabni yanada 
oshirib  yubordi.  Bu  hodisa  ularning  Turkiya  mustamlakalari 
uchun  kurashini  yanada  kuchaytirdi.  Imperiya  xalqlarining 
milliy-ozodlik  kurashidan  Yevropa  davlatlari  Turkiya  ichki 
ishlariga  aralashish  quroli  sifatida  foydalandilar.  Chunonchi, 
1827-yilda  Londonda  Buyuk  Britaniya,  Fransiya  va  Rossiya 
o‘rtasida Turkiyaga  qaram  Gretsiyaga  muxtoriyat  huquqi beri- 
lishini  ko‘zda  tutuvchi  bitim  imzolandi.
Fransiya  esa  1830-yilda  Jazoirni  bosib  oldi.  Sulton  huku- 
matining  bunday  ketma-ket  muvaffaqiyatsizligi  rasman  Tur­
kiyaga  qaram   M isr  hukm dori  M uham m ad  Alining  bosh 
ko‘tarishiga  sabab  bo‘ldi.
131

---

U  1832-yilda  sulton  qo‘shinini  tor-m or  etgach,  Istanbul 
shahriga yo‘l ochildi.  Sultonni halokatdan Rossiya saqlab  qoldi. 
Oxirgi  maqsadi  —  birinchidan,  Qora  dengiz  bo ‘g‘ozlari  va 
Istanbul  shahrini qo‘lga  kiritish bo‘lgan  Rossiya  uchun kuchli 
Muhammad  Alidan  kuchsiz  sulton  hokimiyati  m a’qul  edi. 
Ikkinchidan,  Muhammad  Alining  g‘alabasi  uni  qo‘llab-quv- 
vatlayotgan  Fransiyaning  ham  g‘alabasiga  teng  edi.  Bunga 
yo‘l  qo‘yishni  istamagan  Rossiya  Turkiya  sultoniga  o‘z  yorda- 
mini  taklif  qildi.
Rossiya  flotining  tazyiqi  bilan  Muhammad  Ali  o ‘z  qo‘shi- 
nini  Misrga  qaytarib  olib  ketdi.  Endi  Rossiya  — Turkiya  o‘rta- 
sida  yaqinlashuv  yuz  bera  boshladi.
Buyuk  Britaniya  va  Fransiya  tabiiyki,  bunga  toqat  qila 
olmas  edi.  Endi  ular  M uhammad  Alini  qoTlab-quwatlay 
boshladilar.
M uham m ad  Ali  sultondan  o ‘z  qo‘1  ostidagi  hududlarni 
boshqarishni  meros  qilib  qoldirish  huquqini  talab  qildi.
Bu  talab  yangi  urush  boshlanishiga  bahona  bo‘ldi.  Urush 
yakuniga  ko‘ra,  1840-yilda  Muhammad  Ali  Misr va  Sudanni 
boshqarishni  meros  qilib  qoldirish  huquqini  qo‘lga  kiritdi.