Jahon tarixi

0 ‘zingizni sinang:
♦  Sharq masalasi — 
bu  ...  . 
♦  1840-yilda....
Adrionopol tinchlik shartnomasi....
Imperiyaning  yarimmustamlakaga  aylanishi.  Yevropa  dav- 
latlari  Turkiya  ichki  ishlariga  aralashishni  tobora  kuchaytirdi- 
lar.  1853-yilda  Rossiyaning  Turkiyaga  qaram  oMkalarda  mus- 
tahkamlanib  olishga urinishlari ular o‘rtasidagi urushni  keltirib 
chiqardi.  Bu  urush  Rossiya  tarixiga  «Qrim urushi»  nomi bilan 
kirgan.  Urush  boshlanishi  oldidan  Rossiya  podshosi  Nikolay  I 
sultondan  Rossiyani  Turkiyaga  qaram  oMkalarda  yashovchi 
barcha  pravoslav  xalqlari,  shuningdek,  xristianlikning  Falas- 
tindagi  muqaddas joylari  homiysi  deb  tan  olishini  talab  qildi. 
Buyuk  Britaniya  va  Fransiya  sultonni  bu  talabni  rad  etishga 
undadilar.  Oqibatda  Rossiya  —  Turkiya  urushi  boshlandi.
Urushda  Buyuk  Britaniya,  Fransiya  va  Turkiya  uchlik 
ittifoqi  g‘alaba  qozondi.  Biroq bu  g‘alaba  Turkiyaning  Buyuk 
Britaniya  va  Fransiyaga  qaramligini  yanada  kuchaytirdi. 
Urush  natijasida  1856-yil  imzolangan  Parij  Tinchlik  shart­
nomasi  Turkiya  ustidan  amalda  G ‘arb  davlatlarining  «ho-
132

---

miyligi»ni  o‘rnatdi.  Chetelliklarga  Turkiyada  yer  va  boshqa 
ko‘chmas  mulklar sotib  olishga  raxsat  berildi.  Chet  davlatlarga 
berilgan  konsessiyaXar  kafolatlandi.  Shu  tariqa  Turkiyaning 
yarimmustamlakaga  aylanishi uchun  yo‘l  ochildi.  XIX asrning 
60- yillariga  kelib  mustamlakachi  davlatlar  Turkiyada  uning 
siyosatini  belgilashga  imkon  beravchi  iqtisodiy  va  siyosiy 
mavqega  ega  bo‘lib  oldilar.
70-yillarda  Turkiyaning  chet  davlatlardan  qarzi  2,4  mlrd 
frankka  teng  bo‘ldi.  Shu  tariqa  bir  vaqtlar  dunyoning  3  qit’a- 
sida ham katta-katta  mustamlakalarga ega bo‘lib  olgan Turkiya 
endilikda  Yevropaning  kuchli  davlatlari  yarimmustamlakasiga 
aylandi.