Jahon tarixi

partiyasi vakillaridan iborat edi. Korporatsiyalar yirik mulkdorlar mavqeyiga
putur yetkazgani yo‘q.
Ayni paytda Italiya iqtisodiyotida davlat sektorining ulushi ortib bordi.
Bu Italiya fashizmining o‘ziga xos belgilaridan biri edi.
Mamlakat iqtisodiyotini boshqarishni davlat qo‘liga olib berishni
ta’minlaydigan ikkita muassasa tuzildi. Uning biri Sanoatni tiklash instituti
deb atalardi. U davlatning yirik trestiga aylanadi. Masalan, cho‘yan eritishning
90 foizi, po‘lat ishlab chiqarishning 70 foizi, mashinasozlikning 25 foizi shu
trestga qarashli edi. Bundan tashqari, butun savdo floti, fuqaro aviatsiyasi,
telefon, aloqa, avtomobil yo‘llari ham shu trestga qaraydigan bo‘ldi.
Ikkinchi muassasa Suyuq yoqilg‘i bo‘yicha Milliy boshqarma deb atalgan.
Unga gaz qazib olishning 75 foizi, sun’iy kauchuk ishlab chiqarishning 100
foizi, neftni qayta ishlash zavodlarining 30 foizi qaragan.
Hukumat yirik monopoliyalarni qo‘llab-quvvatlash yo‘lidan bordi. Ularni
inqiroz oqibatlaridan saqlab qolish va moliyaviy yordam ko‘rsatishni tashkil
etdi, kasodga uchrashi mumkin bo‘lgan banklarning aksiyalarini davlat sotib
oldi va shu tariqa ularni sinishdan saqlab qoldi.
1929-yilda yuz bergan jahon iqtisodiy inqirozi kam taraqqiy etgan Italiya
iqtisodiyotini nihoyatda og‘ir ahvolga solib qo‘ydi. Inqiroz 1932-yilda o‘z
cho‘qqisiga chiqdi. Shu yili sanoat ishlab chiqarishi 1929-yilga nisbatan 33
foizga qisqardi.
Tashqi savdo 3 baravar kamaydi. 12 mingga yaqin mayda va o‘rta korxo-
na bankrot bo‘ldi. Ishsizlar soni 1 mln kishidan ortdi. Oylik ish haqi
50—60 foizga kamaydi. Inqiroz dehqon xo‘jaliklarini ham xonavayron qildi.
O‘n ming gektarlab yer maydonlari sudlarning hukmi bilan qarz berganlarga
o‘tkazildi. 1933-yilga kelibgina ishlab chiqarishning pasayishi to‘xtatildi.
1937-yilga kelib sanoat ishlab chiqarishi hajmi 1929-yil darajasiga yetdi.
Davlat xo‘jalik hayotini tashkil etar ekan, avtarkiya xo‘jaligi yo‘lini tanladi.
Avtarkiya xo‘jaligi — bu, barcha zarur mahsulot turlari bilan o‘zini o‘zi
ta’minlaydigan xo‘jalik. Bunday xo‘jalikda importga ko‘z tikilmaydi. 1934—
1935-yillarda Italiyada tashqi savdoda davlat monopoliyasi joriy etilganligi
ham shu bilan izohlanadi.
Qishloq xo‘jalik mahsulotlari importiga qaram bo‘lib qolmaslik maqsadida
davlat qat’iy belgilangan narxlarda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotib
Ichki siyosat

---

71
oladigan bo‘ldi. Bu esa dehqonlarni mahsulot sotishning kafolatlangan bozori
bilan ta’minladi. Ayni paytda o‘n minglab dehqon xo‘jaliklarini inqirozdan
saqlab qoldi.
1937-yilga kelib Italiya industrial-agrar davlatga aylandi. Biroq, baribir, u
iqtisodiy taraqqiyotning asosiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha boshqa rivojlangan
davlatlar — AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya va Fransiyadan orqada
qolaverdi.
30-yillar davomida siyosiy hayotda ham totalitar
diktatura to‘la qaror topdi. Demokratiyaning barcha
ko‘rinishlari, jumladan, parlament ham tugatildi.
Parlament o‘rniga fashistlar partiyasi va
korporatsiya vakillari palatasi tuzildi. Uning deputatlari davlat tomonidan
tayinlanadigan bo‘ldi va fashist partiyasi davlat tizimi bilan qo‘shilib ketdi.