Jahon tarixi 11 1-§. "Sovuq urush"ning boshlanishi

JAZOIR (ALJIR)
XIX asr o’rtalaridan Jazoir fransuz mustamlakasi edi. 1954-yilning aprelida Jazoirda birlik va harakatlar inqilobiy qo’mitasi tuzildi, keyinchalik u Milliy Ozodlik Frontiga (MOF) aylantirildi. Uning chaqirig’i bilan 1954-yilning 1-noyabrida Jazoirning janubi-sharqida umummilliy inqilobga o’sib o’tgan qurolli qo’zg’olon boshlandi. MOF dasturi Jazoir mustaqilligi uchun kurash, demokratik respublika tuzish, agrar islohotni amalga oshirish, ishlab chiqarish asosiy vositalarini na­tsionalizatsiya qilishni ko’zda tutdi. 1958-yilda MOF negizida Jazoir respublikasi muvaqqat hukumati tuzildi. Fransuz mustamlaka hukumati aljirlik vatanparvar­larga qarshi ulkan qo’shin va qatag’on apparatini ishga soldi. Mustaqillik uchun kurashda 1 million aljirlik halok bo’ldi (9 million aholidan) va 2 millionga yaqm kishilar qamoqxonalarga tashlandi. Jahon jamoatchiligi fransuz hukumatining xatti-harakatlarini qoraladi. Dunyoning ko’plab mamlakatlari Aljir respublikasi Vaqtli hukumati­ni tan oldi. 1962-yilning 18-martida Evian shahrida Jazoir-fransuz munosabatlarini belgilab be­ruvchi bitimlar imzolandi. Jazoir mustaqil deb e’lon qilindi va Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi deb nomlandi. MOF yo’lboshchisi Ahmad bin Bella huku­matga boshchilik qildi. Evian bitimlaridan keyin ayrim yevropalik mustam­lakachilar mamlakatni tark etdi, boshqalari esa huku­matga ochiqchasiga qarshilik ko’rsatish yo’liga o’tdi. Bunga javoban respublika rahbariyati joylarda korxonalar ishlarini yo’lga qo’yish uchun o’z-o’zini boshqarish qo’mitalarini tashkil etdi. Tez orada Bin Bella hukumati mulkdorlar tashlab ketgan sanoat korxonalari va yerlarni natsionalizatsiya qilish haqida dekret chiqardi. 1963-yilning oktyabrida fransuz mustamlakachilariga tegishli bo’lgan barcha yerlar o’z-o’zini boshqarish qo’­mitalariga berilishi, yerlarni dehqonlar o’rtasida taqsim­lanishi ko’zda tutilgan yangi dekretlar qabul qilindi. MOF boshqaruvi 1965-yilda MOF rahbariyatida Bin Bella boshchiligidagi mo’tadil siyosiy yo’l va mudofaa vaziri polkovnik Xuari Bumeden (1925-1978) boshchiligidagi keskin totalitar yo’l tarafdorlari o’rtasida bo’linish yuz berdi. 1965-yilning 19-iyunida to’ntarish natijasida Bin Bella MOF yo’lboshchisi va prezidentlik lavozimlaridan olib tashlandi, X.Bumeden esa o’zini Inqilobiy Kengash prezidenti deb e’lon qildi.