Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Daotsizm diniy-falsafiy ta’limot sifatida Xitoyda mil.av. I ming yillikning o’rtalarida konfutsiylik bilan deyarli bir vaqtda paydo bo’ldi. Bu ta’limot asoschisi Lao Tszidir.
“Xitoylik faylasuf Lao Izi Chu podsholigining fuqarosi bo’lib, asl ismi Li Er edi (ayrim manbalarda Li Tan).
(Lao-“qariya” tszi – “ustoz” demakdir) Lao Tszi uning laqabi. U haqda juda kam ma’lumotlar qolgan. U Chjou saroyida arxiv xodimi bo’lib xizmat qilgan. Chjou saltanati inqirozga yuz tutgandan so’ng “iste’foga” chiqadi va tarkidunyo qilib g’arbga yo’l oladi. Chegaraga etib kelganda chegara boshlig’i undan o’z vataniga nimadir qoldirib ketishni so’raydi. Li Er chegara boshlig’iga 5000 belgidan iborat qo’lyozmani topshiradi. Bu tarixda “Dao d E tszin” (“Egulik yo’li yoki Kuch va harakat haqidagi kitob”) nomi bilan mashhur kitob edi. Bu kitobda Dao ta’limotining mohiyati haqida so’z boradi¹.
Li Er asos solgan bu ta’limot keyinchalik fanga daotsizm nomi bilan kirdi. Dao-yo’l Dao – bu tabil qonuniyat. Jamiyatning barcha ba’zalari tabiiy qonun qonunlarga bo’ysunishi kerak degan g’oyani ilgari suradi Lao tszi o’z asarida Dao deganda faylasuf taiatdagi mavjud o’zgarmas qonunni tushunadi.
Tabiat qonunlari insonga bo’ysunmasligini, aksincha inson tabiatga bo’ysunib, yashash qoidasini ustun qo’yadi. U agar kimki dao qonunlarini buzsa, tabiat undan o’ch oladi, deydi. “Dao zamin va osmonning ildizidir. Dao hamma narsaning onasi, olamning asosidir” deya ta’kidlaydi donishmand.
“Tsi” Lao tszi nazarida borlikning manbaii er, suv, olov, yog’och va metal. Dunyodagi barcha jismlar ana shu beshta unsurning turlicha birikishidan iborat. Dao osmon, tabiat va jamiyat qonunlarini belgilaydi. U yuksak ezgulik va tabiiy adolat timsoli. Uning uchun ham hamma teng va barobardir. Lao Tszi ta’rificha, “Daoning na siyrati, na ovozi, na shakli bor. Unga qaraysan, ammo ko’rmaysan. Quloq tutasan-u, eshitmaysan. Quvlaysan-u, tutaolmaysan”².
Lao Tszi yashab turgan jamiyat, muhitga nisbatan tanqidiy ko’z bilan qaraydi. Xalqning og’ir ahvolini, jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni ko’rib, bu odamzodning ulug’ Daodan chekinishi deb tushunadi. Insonlar orqali jamiyatdagi barcha narsa-hodisa ya’ni madaniyat, boshqaruv, qonunchilik daoga zid, xato yo’l, deb hisoblaydi. U o’z qarashlarida insonni tabiat qonunlarini o’zgartirishga bo’lgan barcha harakatlarini qoralarkan, shuningdek, uning hayotdagi ijtimoiy fa’olligini ham istamaydi. Ayniqsa, hukumdorlar va boylarning xalqqa qarshi fa’oliyatini tanqid qiladi. Daoga amal qilgan


^{1,2. Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf. T. “Yangi asr avlodi”. 2007 y. 20 – bet.}
donishmand hukumdor davlatni odamlar yaratgan, ya’ni pozitiv qonunlar, urf-odatlar bilan boshqarmasligi lozim, aksincha u tabiiylikka suyanmog’i kerak, degan g’oyalarni ilgari suradi u. Tabiiy qonunlarga asoslanib davlatni boshqargan hukmdorni Lao Tszi buyuk donishmandlar qatoriga qo’yadi. “Buyuk donishmandlar hukmronlik qilgan yurtda fuqarolar ularning borligini