Jahon bozori va uning shakllari reja: Kirish

Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar to‘g‘risida ma’lumotlar

Davlat nomi	Hududi		Aholisi soni		YaIM
	ming km2	salmog‘i , %	ming kishi	salmog‘i , %	mlrd. doll	salmog‘i , %
O‘zbekisto n	447,4	1,5	26851,2** *	1,8	45,8****	0,4
Qozog‘isto n	2717,3	9,0	15217,7**	1,0	125,9***	1,0
Xitoy	9 597,0	31,8	1317000,0 *	87,0	10210,0* *	84,1
Qirg‘izisto n	198,5	0,7	5146,3***	0,3	10,6***	0,1
Rossiya	17075, 4	56,6	142026,3*	9,4	1746,0**	14,4
Tojikiston	143,1	0,5	7163,5***	0,5	8,8***	0,1
Jami	30178, 7	100,0	1513405,0	100	12147,1	100,0

Izoh: Bu jadval Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar to‘g‘risida ma’lumotlar beradi. Unga 6 ta davlat a’zo bo’lib, YaIM darajasi bo’yicha eng yuqori ko’rsatkichga Xitoy ega. Ya’ni 84,1% ni tashkil etadi.Maydoni bo’yicha esa Rossiya 17075,4 ming km2 tashkil etib, eng kata maydonga ega hisoblanadi.Aholi soni bo’yicha ham Xitoy 1317000,0 ming kishini tashkil etib, bu ham Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar ichida yuqori ko’rsatkichni bildiradi.
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo‘shilish talablaridan kelib chiqib, tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanishi zarur bo‘lgan barcha muassasalar (tashqi iqtisodiy aloqa vazirligi, tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki, bojxonalar xizmati va boshqalar) amalda yangidan tashkil etildi. Vazirlar Mahkamasidan tortib, boshqaruvning mahalliy darajasi va korxonalargacha bo‘lgan xo‘jalik sub’ektlarida tegishli tashqi iqtisodiy bo‘limlar tuzildi. Dunyoning bir qancha mamlakatlarida savdo uylari ochildi va savdo-sanoat palatalari barpo etildi.
Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan 2016 yildan 2019 yilgacha bo‘lgan savdo aylanmasi 2 barobardan ziyod oshib, 2,5 milliard dollardan 5,2 milliard dollargacha o‘sdi.
Koronavirus pandemiyasi tufayli iqtisodiy faollikning umumiy susayishi sabab 2020 yil yakunlariga ko‘ra Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan tovar aylanmasi qisman, ya’ni 2019 yildagiga nisbatan 5,4 foiz pasaydi, biroq O‘zbekistonning umumiy tovar aylanmasida Markaziy Osiyo davlatlari ulushi 12,4 foizdan 13,6 foizga oshdi. 2021 yil yanvar-aprel oylarida O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan tovar aylanmasi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 24 foiz o‘sdi.
Shu bilan birga, O‘zbekistonning umumiy tovar aylanmasida Markaziy Osiyo mamlakatlari ulushi 17,2 foiz ortdi. Bu mamlakatimizda ichki mintaqaviy savdo-sotiqning kengayganidan dalolat beradi.
Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog‘iston ulushi O‘zbekiston tovar aylanmasining eng katta hajmiga ega. 2020 yilda O‘zbekiston bilan mintaqaviy tovar aylanmasida Qozog‘istonning ulushi 61, Qirg‘izistonniki 18,2, Turkmaniston ulushi 10,6, Tojikiston ulushi esa 10,1 foizni tashkil etdi.
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston tashqi savdo aylanmasing eng asosiy ko‘rsatkichi eksport hajmi bo‘lib, bunda eksport qilinayotgan tovarlarning chet el bozorlarida kirib borish imkoniyatlarni hamda ularning raqobatbardoshlik darajasini ko‘rsatadi.
2021 yilning yanvar-aprel oylari yakunlariga ko‘ra, Markaziy Osiyo mamlakatlariga eksport hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 21 foiz oshdi. Shuningdek, O‘zbekistonning umumiy eksportida Markaziy Osiyo davlatlari ulushi sezilarli — 19,9 foiz oshdi, ya’ni eksportning deyarli beshdan bir qismi mintaqa mamlakatlariga to‘g‘ri keldi.
Markaziy Osiyo mamlakatlariga asosan qayta ishlash sanoatining tayyor mahsulotlari eksport qilinishini hisobga olsak, yetkazib beriladigan xomashyo eksportini hisobga olmagan taqdirda ham mintaqa davlatlarining umumiy eksport hajmidagi ulushi ancha yuqori bo‘ladi.
2020 yil yakunlariga ko‘ra, Markaziy Osiyo mamlakatlariga 454 million dollarlik qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yoki sohadagi umumiy eksportning 45 foizi, 365 million dollarlik to‘qimachilik tovarlari yoki ushbu mahsulotlar umumiy eksportining 20 foizi yetkazib berildi.
Bundan tashqari, Markaziy Osiyo mamlakatlariga qariyb 150 million dollarlik yengil avtomobillar eksport qilingan, bu esa barcha avtomobillar eksportning 85 foizidan ortiqdir. Shu jumladan, Markaziy Osiyo davlatlar ichida yengil avtomobillar eksport ulushining asosiy qismi Qozog‘istonga to‘g‘ri keldi.
Shuningdek, eksport qilinayotgan elektrotexnika mahsulotlarining 20 foizga yaqini Markaziy Osiyo mamlakatlariga yetkazib berilmoqda va mintaqa bozorlari ayrim tovar pozitsiyalari, xususan, maishiy texnika uchun «qaynoq manzil» hisoblanadi.
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga kirib borishi BMTning respublikada amalga oshirayotgan iqtisodiy, ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat, fan sohalarida amalga oshirilayotgan loyihalarida ham namoyon bo‘ladi.
Mamlakatimizning yevropa Ittifoqiga a’zo bo‘lgan mamlakatlar bilan iqtisodiy va savdo sohasidagi hamkorligi, NATOning «Tinchlik yo‘lidagi sheriklik» dasturidari ishtiroki uning jahon xo‘jaligi qo‘shilishning navbatdagi yo‘nalishidir. Jumladan, yevropa Ittifoqi bilan Respublikamiz o‘rtasida imzolangan SHeriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitim (1996 yil iyun) tashqi iqtisodiy faoliyatining ustivor yo‘nalishidir.