Jadidchilarning ma’rifatparvarlik harakatlari va ularning xalq ma’naviyatini ko’tarishda tutgan o’rni. Reja

Insoniyat jamiyati tarakkiyotida bir boskichdan ikkinchi boskichga utish ma’rifatparvarlikdan boshlanib, zamonaning yetuk, ongli, bilimli kishilari ma’naviyat va ma’rifat tarkatadilar. Natijada ma’rifatli kishilar ma’naviy karamlik, kurkuv va xadiksirashni bartaraf etib, bekiyos kuch-kudrat, saloxiyat egasi buladilar.

• Insoniyat jamiyati tarakkiyotida bir boskichdan ikkinchi boskichga utish ma’rifatparvarlikdan boshlanib, zamonaning yetuk, ongli, bilimli kishilari ma’naviyat va ma’rifat tarkatadilar. Natijada ma’rifatli kishilar ma’naviy karamlik, kurkuv va xadiksirashni bartaraf etib, bekiyos kuch-kudrat, saloxiyat egasi buladilar.
• Ma’rifatli kishilar millat va Vatan ozodligi, xalkning ma’rifiy uygokligi va ma’rifati uchun kurashadilar. Aynan shu nuktai nazardan bizning xalkimiz xamisha ma’rifatga intilib kelgan. SHu boisdan dunyoviy va diniy ilmlarni uygunlashtirib, jaxon tsivilizatsiyasiga buyuk xissa kushib kelganlar. Ular Forobiy, Ibn Sino, Xorazmiy, Axmad Fargoniy, Buxoriy, Moturudiy, Mirzo Ulugbek va boshka kuplab allomalardir.

Shu nuktai nazardan Turkiston ma’rifatchilik maktabi boy utmish va ulkan merosga egadir. Masalan: Maxmudxuja Bexbudiy, Munavvar kori Abdurashidxon ugli, Abdukodir SHakuriy, Ashurali Zoxiriy, Saidrasul Said Aziziy, Axmad Donish, Chulpon, Avloniy, Tavallo, Ayniy kabilar XIX asrning ikkinchi yarmida, mamlakatni milliy zulm va koloklikdan yagona kutkarishning yuli xalkni ma’rifatga erishishtirish deb tushunib, shu yul orkali ozodlik uchun kurash olib bordilar. Ular dunyo mamlkatlarini kurib kelib, mustamlaka zulmidan ilm-ma’rifat chirogini yokish bilangina ozod bulish mumkinligini tushunib yetdilar. SHuning uchun xam yangi maktablarda nazariy va amaliy ishlarni kildilar. Bularni jadidlar deb atadilar.

• Shu nuktai nazardan Turkiston ma’rifatchilik maktabi boy utmish va ulkan merosga egadir. Masalan: Maxmudxuja Bexbudiy, Munavvar kori Abdurashidxon ugli, Abdukodir SHakuriy, Ashurali Zoxiriy, Saidrasul Said Aziziy, Axmad Donish, Chulpon, Avloniy, Tavallo, Ayniy kabilar XIX asrning ikkinchi yarmida, mamlakatni milliy zulm va koloklikdan yagona kutkarishning yuli xalkni ma’rifatga erishishtirish deb tushunib, shu yul orkali ozodlik uchun kurash olib bordilar. Ular dunyo mamlkatlarini kurib kelib, mustamlaka zulmidan ilm-ma’rifat chirogini yokish bilangina ozod bulish mumkinligini tushunib yetdilar. SHuning uchun xam yangi maktablarda nazariy va amaliy ishlarni kildilar. Bularni jadidlar deb atadilar.

Abdulla Avloniy
Behbudiy