Жабборов, Рустам 100 жумбоқли ҳикоя / Рустам Жабборов. Тошкент: Янги

ДАРАХТ ОСТИДАГИ ТИЛЛА
Қозихонада одатий кунларга қараганда одам сий-
ракроқ эди. Кекса, тўладан келган қози қаршисида тит-
раб-қақшаб ўтирган эркакка зимдан разм солди. Эгни-
да хийла уриниб қолган кимхоб тўнига қараганда, бир 
пайт лар яхши пул топиб, эндиликда камбағаллашиб 
қолган одамга ўхшайди. 
– Хўш, биродар, қулоғим сизда, ҳаммасини бир бош-
дан сўзланг, – деди қози хайрихоҳ оҳангда. 

---

125
«
100 жумбоқли ҳикоя
»
– Тақсир, – ғамгин оҳангда гап бошлади даъвогар. 
– Бир пайтлар катта савдогар эдим. Хитойдан тортиб 
Ҳиндистонгача, Эрондан Мисргача қатнардим. Бир йил-
ча аввал сармоямдан ортган тиллаларни битта хумча-
га жойлаб, шаҳар ташқарисидаги кекса бир дарахтнинг 
тагига кўмиб келгандим. Кейин яна савдога отландим. 
Аммо сафардан қайтишда ярим йўлда карвонимизни 
қароқчилар тўдаси талон-торож қилди. Савдогарлардан 
бир қанчасини қиличдан ўтказишди. Мен аранг жоним-
ни қутқариб, бир амаллаб уйимга етиб келдим. Гарчи 
бутун сармоям таланган бўлса-да, дарахт остидаги да-
финамга умид боғлагандим. Кечқурун дарахтнинг тагига 
бориб қарасам... – савдогар гапини охирига етказмасдан 
йиғлаб юборди. – Қарасам, дарахтнинг ости кавланган, 
хумчани эса кимдир опкетипти.
«Мол аччиғи – жон аччиғи» ўйлади қози ундан кўз 
узмасдан.
– Сиз хумчани кўмгани борганингизда қоронғимиди?
– Кўз кўзни кўрмайдиган даражада зим-зиё эди, – 
хийла жонланди савдогар.
– Ёнингизда бирор ҳамроҳингиз бормиди? Балки 
атрофда кимдир сизни кузатгандир?
– Мен боришимда ҳам, қайтишимда ҳам бирор одам 
қорасини сезмадим, тақсир.
Қози бошини эгиб, бир зум ўйланиб турди. Кейин яна 
савдогарга юзланди. 
– Мени ўша дарахтнинг ёнига бошлаб борасизми?
– Бажонидил тақсир, – савдогарнинг кўзларида умид 
йилтиллади. 
Иккита отда узун-қисқа бўлиб йўлга тушдилар. Шаҳар 
дарвозасидан чиқиб, ярим соатча юрганларида тепа-
ликда якка ўсган дарахт кўзга ташланди. Қози отдан ту-
шиб, дарахтни яхшилаб кўздан кечирди. 
«Жуда антиқа дарахт, номи экан? Илгари ҳеч кўрма-
ган эканман. Балки кўрган бўлсам ҳам эътибор берма-
гандирман».

---

Рустам Жабборов
126
Қози дарахт тагидаги чуқурга эгилиб қаради. Чуқур 
дарахтнинг илдизига қараб кавланган, дарахтнинг илди-
зидан бир қисми қирқиб олинган эди.
– Шошманг, шошманг, кимдир дарахтнинг илдизини 
ҳам қирқиб кетипти. Сиз хумчани қўйганингизда дарахт-
нинг қирқилган илдизларига кўзингиз тушмаганмиди?
Савдогар ҳам кўзларини қисиб, чуқурга қараб эгил-
ди. Қўллари билан дарахт илдизини пайпаслаб кўрди. 
– Йўқ, тақсир аниқ эсимда, мен хумчани қўйиш учун 
чуқур қазиганимда илдиз бутун эди. 
Қози мамнун қиёфада қаддини ростлади. 
– Шаҳарга қайтамиз. Менимча, хумчани қаердан, 
кимдан сўрашни биладиган ўхшайман.
Савдогар қувончдан қичқириб юборди. 
– Ростданми?
– Қувонишга эрта, ҳали гумондорлар топилганда ҳам, 
бўйнига оладими-йўқми, бир нима дейиш қийин.
Икковлон шаҳарга қайтишгач, бир муассасанинг ол-
дига етганда, қози отдан тушиб, жиловни савдогарга 
топширди. 
– Сен шу ерда тур, мен аниқлаб чиқаман.
Ушбу ташрифдан сўнг орадан хийла суриштирув, 
юзлаштирув ишлари амалга ошгач, тиллани олган одам 
аниқланди ва у топилмани эгасига қайтарди. 
Айтинг-чи, табиб шаҳарга қайтгач, кимнинг ёнига 
ва нима учун кирган? 
Олтмиш еттинчи ҳикоя