Жаббаров, Юсупов

Tayanch iboralar: Tezlik, konsentratsiya, masofa, radius, to’qnashishlar 
soni,tuzatma. 
 
           Molekulalar  xaotik  harakati  vaqtida  ikki  ketma-ket  to’qnashishlar  orasida 
ma’lum  masofani  bosib  o’tadilar.  Bunga  molekulalarning  erkin  chopish  masofasi 
deyiladi.  Bu  erkin  chopish  masofasining  o’rtacha  qiymatini  aniqlaymiz.  Buning 
uchun  alohida  olingan  molekulasi  gaz  hajmida  harakatlanayotib  o’z  harakat 
yo’nalishini  ifodalovchi  chiziqdan  2r  masofadagi  boshqa  molekulalar  bilan 
to’qnashayapti deb qaraymiz. 
 
 
83-rasm 
 
Binobarin,  molekula  markazlari  radiusi  R=2r  va  uzunligi    l  ga  teng  bo’lgan  silindr 
ichida  yotgan  son  jihatdan      tezlikka  ega  Z  ta  molekulalar  bilan  to’qnashib  o’tadi. 
Silindr ichiga kiruvchi barcha molekulalar soni  
 
                     
                                (263) 
 

---

112 
 
ga  teng  bo’ladi.  Bu  yerda  n
0
-hajm  birligidagi  molekulalar  soni.  R=2r, 
  esa 
molekulalar  harakatining  o’rtacha  tezligi    bo’lgani  sababli  vaqt  birligi  ichida 
o’rtacha to’qnashuvlar soni uchun quyidagi ifodaga kelamiz: 
 
                          
                               (264) 
 
           Gazdagi  molekulalarning  hammasi  harakatda  bo’lgani  uchun  bu  tenglamada 
shu  harakatni  hisobga  oluvchi  tuzatma  kiritiladi  va  tenglama  quyidagi  ko’rinishda 
yoziladi: 
 
0
2
2
4
n
v
r
Z




 
            Molekulalarning  o’rtacha  erkin  chopish  masofasi 


  olish  uchu  vaqt  birligi 
ichida  bosib  o’tilgan  yo’lni  vaqt  birligi  ichidagi  o’rtacha  to’qnashuvlar  soni 

Z
ga 
bo’lamiz. 

l
 bo’lgani uchun  



Z


. Bu ifodaga 

Z
 ning qiymatini qo’yib ushbuni 
olamiz: 
 
                         
                                     (265) 
 
yoki 
 
                        
                                        (266) 
             Shunday  qilib,  erkin  chopish  masofasi  hajm  birligidagi  molekulalar  soniga 
teskari  proporsional. 


  [


=M].  P=n
0
kT  bo’lganidan 
1


  va 
2


  ikkala  qiymatlar 
nisbati uchun  
 
                        
                                         (267) 
 
ni  hosil  qilamiz,  ya’ni  molekulalarning  o’rtacha  erkin  chopish  masofasi  gazning 
bosimiga teskari proporsional ekan.