J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonoy

EX, + IMj

total I ^ t o t a l
— asosiy hamkor mamlakatlar bilan qilingan savdosi (EXj+IM^) ning mamlakat tashqi savdosi (EX^^+I M ^^dagi salmogi.
Nominal samarali valuta kurslarini hisoblashda ekspertlar- ning bahosi muhim ahamiyatga ega. Masalan, XVF metodologi- yasi bo‘yicha nominal valuta kurslarini hisoblash uchun quyidagi ko‘rsatkichlarni aniqlab olish zarur:

1. 
   Qolgan barcha valuta kurslari indekslari hisob-kitob qilina- digan bazaviy yilni tanlab olish;
   
2. 
   Yil davomida shakllangan valuta kurslarining o'rtacha qiy- matini hisoblash usulini belgilash;
   
3. 
   Mamlakatning tashqi savdoda hamkor asosiy davlatlarini aniqlash;
   

136

4. 
   Tashqi savdoda hamkor asosiy davlatlar bilan amalga oshi­ rilgan xalqaro operatsiyalarning milliy tashqi savdo hajmidagi ulushini aniqlash;
   
5. 
   Tashqi savdoda hamkor asosiy davlatlar valutalariga nis­ batan milliy valutaning o'rtacha yillik ayirboshlash kursi indeksi­ ni bazaviy yilga nisbatan hisoblash.
   
6. 
   Tashqi savdoda hamkor asosiy davlatlar bilan amalga oshi­ rilgan xalqaro operatsiyalarning milliy tashqi savdo hajmidagi ulushini ushbu davlatlar valutalariga nisbatan hisoblangan milliy valutaning o'rtacha yillik ayirboshlash kursi indeksiga ko'paytirish va natijalarni umumlashtirish.
   

Biroq, nominal samarali valuta kursi nafaqat valutalar qiy­ matidagi' o'zgarishlarni, balki hamkor davlatlardagi narxlarning o'zgarish darajasini ham o'zida mujassam etadi.
Real samarali valuta kursi (real effective exchange rate, REER). Nominal samarali valuta kursidan real tendensiyalarni aniqlash, ya'ni inflyatsiya ko'rsatkichlarini chiqarib tashlagan holda mam­ lakatlardagi ishlab chiqarish, iste'mol xarajatlarini solishtirish uchun real samarali valuta kursi hisob-kitob qilinadi.
REER quyidagi formula asosida hisoblanadi:
E = I (P: • wJ
Bu yerda:

!•
Ere -real samarali valuta kursi; I:i - i mamlakat ko'rsatkichlari
yig'indisi; i - tashqi savdoda hamkor mamlakat; P,E =
0

i
tashqi savdo hamkori bo'lgan har bir mamlakat bo'yicha bazaviy yil valuta kursi (E₀)ga nisbatan joriy yildagi real valuta kursi (Er)

nm^.
g o^'
zgan^.s^{h .}m^d
e^k s1^.;^w