J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonoy

2.2-rasm. Globallashuv jarayonining asosiy manbalari.
Zamonaviy transmilliy korporatsiyalar, oldingi ishlab chiqa­ rishga ixtisoslashgan TMKlardan farqli ravishda, asosan axborot va moliyaviy bozorlarda faoliyat ko'rsatmoqda. Mazkur bozorlar­ ning global miqyosda birlashuvi sodir bo'lmoqda va natijada yagona jahon moliyaviy-axborot makoni shakllanmoqda. Bunga muvofiq tarzda TMKlarning va ular bilan chambarchas aloqa­ dor bo'lgan milliy iqtisodiy tuzilmalar hamda tashkilotlarning roli oshib bormoqda.
Hozirgi paytda yangi texnologiyalarning 80% TMKlar tomo­ nidan yaratilmoqda, ayrim holatlarda ularning daromadlari ayrim yirik mamlakatlarning yalpi milliy daromadidan oshib ketmoq­ da. Aytish joizki, dunyoning I00 ta yirik iqtisodiyoti ro'yxatida 51 ta o'rinni TMKlar egallagan. Ular faoliyatining muhim qismi gipertexnologiyalarni (yoki metatexnologiyalar) ishlab chiqish bi­ Ian bog'liq. Bular jumlasiga yangi kompyuterlar avlodi, kompyu­ ter dasturlari, ishlab chiqarishda foydalaniladigan texnologiyalar­ ni va boshqalarni kiritish mumkin.
Globallashuv jarayonining yana bir muhim jihati texnologik innovatsiyalar rivojlanishiga tegishli bo'lib, yangi texnologi­ yalar globallashuvni harakatga keltiruvchi kuch bo'lishi bi­ Ian birgalikda xalqaro raqobatlashuvni kuchaytirgan holda uning rivojlanishini va mamlakatlar o'rtasida tarqalishini rag'batlantiradi.
Globallashuvning to'rtinchi manbasi sifatida erkin savdo tizi­ mini va bozor iqtisodiyotini baholashda global hamfikrlikka eri­ shishni keltirish mumkin.
Aytish joizki, jahon iqtisodiyoti globallashuvining yana bir muhim xususiyati, XX asrning oxirgi yillarida moliya bozorlari­ ning jadal rivojlanishida namoyon bo'ldi. Moliya bozorlarining (valuta, fond, kredit va boshq.) yangi roli keyingi yillarda jahon iqtisodiyoti arxitekturasini keskin o'zgartirdi. Bir necha o'n yillar ilgari moliya bozorlarining asosiy maqsadi iqtisodiyotning real sektori faoliyatini ta'minlashdan iborat edi. Hozirgi davrda esa, jahon moliya bozoridagi o'zgarishlar butun dunyo mamlakatlari
iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatishning muhim omili sifatida namoyon bo'lmoqda.
Moliyaviy globallashuv jarayoni ayniqsa jahon iqtisodiyoti­ ning uchta asosiy markazlarida kuchaygan bo'lib, ularga AQSH, G'arbiy Yevropa va Yaponiya kiradi. Moliyaviy spekulyatsiya operatsiyalari ham aynan mazkur uchtalik chegaralaridan tashqi dunyoga tarqaladi. Valuta bozorining global aylanmasi bir kun davomida 0,9-1,1 trln AQSH dollariga yetadi.
2.1-jadval