J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonoy

Jahon iqtisodiyoti globallashuvining bosqichlari

Bosqichlar	Bosqichlarning xususiyatlari
I bosqich. 1870- 1920-yillar	Xomashyo manbalarining egallanishi. Tabiiy resurslarning kapital va to'g'ridan to'g'ri in- vestitsiyalarni eksport qiluvchi mamlakatlar nazorati ostidagi hududlarda ishlatilishi.
II bosqich. 1920- 1970-yillar	Yangi bozorlarning vujudga kelishi va egallanishi. Xorijiy investitsiyalarni tayyor mahsulotlar ekspor- tiga yo'naltirilgan ishlab chiqarishlarga safarbar etili- shi.
III bosqich. 1970-yildan hozirgi davr- gacha	Sanoati rivojlangan mamlakatlarda tabiiy resurslarga egalik qilishdan tashqari quyidagi maqsadlarning yu- zaga kelishi: investitsiyalar tarkibini samarali taqsimlash; global yoki hududiy iqtisodiy integratsiya afzallikla- ridan foydalanish; qo'shimcha texnologik, tashkiliy yoki bozor imkoni- yatlariga ega bo'lish; global raqobatbardoshlikni oshirish va mustahkam- lash.

Globallashuv jarayonini rivojlantiruvchi asosiy omillar sifatida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:

1. 
   lshlab chiqarish, fan-texnika va texnologik omillar: ishlab chiqarish ko'lamining keskin kuchayishi;
   

• 
  ishlab chiqarishning yangi texnologik usullariga - yuqori, ilmiy sig'imli texnologiyalarga o'tish;
  
• 
  mahsulotlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchlari harakati­ dagi to'siqlarga barham berilishi;
  
• 
  mahsulotlar va xizmatlarni tezlik bilan tarqatishni ta'minlovchi transport va aloqaning sifatli tizimi yaratiladi;
  
• 
  ilmiy va intellektual bilimlarni almashishning samarali tizimi vujudga keladi.
  

2. 
   Tashkiliy omillar:
   

• 
  ishlab chiqarish - xo'jalik faoliyatini amalga oshirishning xalqaro shakli sifatida transmilliy korporatsiyalarning yuzaga kelishi;
  
• 
  nohukumat tashkilotlarining ko'p millatli yoki jahon dara­ jasiga chiqishi;
  
• 
  ko'p millatli kompaniyalar va boshqa tashkilotlarning glo­ bal iqtisodiyotda asosiy rol o'ynovchi xususiy yoki davlat tashki­ loti sifatida o'zgarishi.
  

3. 
   lqtisodiy omillar:
   

• 
  kapital bozori, mahsulotlar va xizmatlar savdosining erkin­ lashuvi hamda jahon savdosini erkinlashtiruvchi va proteksionizm siyosatini cheklovchi iqtisodiy erkinlashuvning boshqa shakllarini keng joriy etilishi;
  
• 
  kapital to'planishi va markazlashuvining kuchayishi, hosila moliyaviy instrumentlar bilan bog'liq operatsiyalarning oshishi, valutaviy bitimlarni amalga oshirish vaqtining keskin qisqarishi;
  
• 
  xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan makroiqtisodiy si­ yosatning yagona mezonlarini joriy etilishi va boshqa iqtisodiy siyosatga oid talablarning birxillashtirilishi;
  
• 
  standartlashtirish tendensiyasining kuchaytirilishi. Barcha mamlakatlar tomonidan texnologiya, ekologiya va moliyaviy tash­ kilotlar faoliyatida, shuningdek, buxgalteriya va statistik hisobot­ lar tizimida yagona standartlardan foydalanishning keng joriy etilishi.
  

4. 
   Axborot omillari:
   

• 
  moliyaviy, iqtisodiy, ilmiy-texnik hamda ishlab chiqa­ rishga oid ma'lumotlar almashinish tizimining tubdan o'zgarishi. Ma'lumotlarni taqdim etish, qabul qilish va qayta ishlashning mutlaqo yangi tizimlarining yuzaga kelishi va rivojlanishi nou­ xau va professional xizmatlarni o'z ichiga olgan moliyaviy va mahsulot bozorlarini birlashtiruvchi global tarmoqni yaratishga yordam berdi;
  
• 
  bitta markaz orqali turli mamlakatlarda joylashgan ishlab chiqarishlarni boshqarishga imkon beruvchi tizimning shaklla­ nishi;
  
• 
  mahsulotlarni realizatsiya qilishning yangi shakllari vujud­ ga kelishi.
  

Yuqoridagi qayd etilgan omillar ta'siri natijasida globallashuv jarayoni kuchaygan holda jahon iqtisodiyotining barcha soha va bo'g'inlarini egallab boradi.

3.