J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari


Osiyo hududiy integratsiyasining xususiyatlari



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/170
Sana28.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932991
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   170
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

9.6. Osiyo hududiy integratsiyasining xususiyatlari 
(A SEA N , A P E C va h.k.)
X X asr oxirida S h arq iy Osiyoda integratsiya ja ra y o n la ri 
kuchayib bordi. To‘rtta Osiyo «ajd ah o »la rid an biri bo‘lgan S in g a ­
pur, sh un in gdek , N1S «y an g i toMqinlar» M a la y z iy a , Indoneziya, 
T ailand, Bruney, Vetnam, K am bodja, Laos, M y a n m a va Filip pin 
davlatlari k iruv ch i J a n u b i-S h a rq iy Osiyo m a m la k a tla ri assotsiatsi- 
yasi (A ssociation o f South East A sian Nations — A S E A N ) muvaf- 
faqiyatli faoliyat ko‘rsatib kelm oqda. Ushbu g u r u h la r doirasidagi 
o‘zaro m u vaffaqiyatli h a m k o rlik A S E A N q atn ash ch ila ri b o ‘lgan 
ko‘p c h ilik m a m la k a t la r n in g k u c h li iqtisodiy o'sishi b ilan c h a m -
230


b arch as b o g ‘liqdir, shu b ila n b irg a lik d a ushbu m a m la k a t la r n in g
o ld in d a n am al qilib kelayotgan o ‘zaro savdo a lo q a la r in in g yaxshi 
y o ‘lga qo‘y ilg a n lig i h a m d a h a m k o r lik n in g ta rtib ga solib t u r ila d i-
g a n s h a k lin in g a m a l qilishidir.
A S E A N 1967-yilda B an gko k d a «A S E A N d ek la ra tsiy a » si im z o - 
la n ish i b ilan b irg a lik d a ta sh k il etilgan dir. 1976- y ild a B a li orolida 
im z o la n g a n A S E A N kelishuv d ek lara tsiyasi va J a n u b i-S h a rq iy
O siyoda do‘s tlik va h a m k o rlik s h artn o m asig a aso san A S E A N n in g
s h a rtn o m a v iy ta r z d a ra s m iy la s h tirilis h i a m a lg a o sh irild i.
A S E A N rejasida 2 0 0 0 -y ilg a c h a a ’zo m a m la k a t la r 38 m in g
tu rd ag i tovarlar b o ‘y ic h a bojxona to‘lov larin i o ‘r ta c h a 5% g ac h a 
p asay tirish b e lg ilan g a n . 1995-yil o x irid a 2 0 0 3 -y ild a n to‘la erkin
savdo h u d u d in i ta sh k il etish to‘g ‘risida q aror qabul q ilin g a n b o ‘lib, 
v o q e a la rn in g ijobiy rivojlanishi davom etsa 2 0 0 0 -y ild a n k u c h ga 
k irish i ko‘z d a tu tilga n edi. A S E A N — J a n u b i-S h a r q iy O siyoda 
jo y la s h g a n m a m la k a t la r n in g siyosiv, iqtisodiy va m a d a n iy m in - 
ta q a v iy h u k u m a tla ra r o tash k ilo ti bo‘lib hiso b lan adi.
A S E A N n in g yu q o ri organi b o l i b a ’zo m a m la k a t la r y e ta k c h i- 
la r in in g 2 0 0 1 -y ild an boshlab h ar yili o ‘tk a z ila d ig a n s a m m iti h i ­
soblanadi. O datda sam m it uch kun davom etib bun da, m in ta q a
b o ‘y ic h a ta sh k ilo tn in g h am k o rlari b ilan u ch rash u v lar olib b o rila- 
di. D o im iy Sekretariat Jak arta s h a h rid a jo y la s h g a n bo‘lib u n ga 
bosh sekretar y e ta k c h ilik q iladi. S h u n in g d e k , A S E A N d o irasid agi 
h a r y i li o ‘tk a z ila d ig a n 300 d a n ortiq ta d b irla rn i o ‘tk a z ish g a yor- 
d a m b e rish d a is h la r 29 ta qo‘m ita , 122 ta ishchi g u r u h la r to m o n i- 
d a n a m a lg a o sh irila d i.
B a n g k o k d e k la r a ts iy a s ig a m uvofiq A S E A N n in g m a q s a d la r i 
b o ‘lib q u y id a g ila r h iso b la n a d i: h a m k o r lik d a g i in t i lis h l a r yo r- 
d a m id a m in ta q a d a ijtim o iy ta raq q iyo t va m a d a n iy r iv o jla n is h n i 
h a m d a iq tis o d iy o ‘sish n i ja d a lla s h t ir is h ; J a n u b i- S h a r q iy Osiyo 
m a m la k a t la r i t a r a q q iy etish i u ch u n d u n y o h a m ja m iy a t i b ila n
a lo q a la r n i m u s t a h k a m la s h , s h u n in g d e k , B M T n iz o m id a g i ta -
m o y illa r g a t a y a n g a n h o ld a m in t a q a d a t in c h lik va b a r q a r o r lik n i 
o crn a tish .
231


Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy h am jam iyati (A cia Pacific E co­
nom ic Cooperation — A P E C ) 1989-yilda K anberrada, Avstraliya 
va Yangi Zelandiya bosh v a zirlarin in g tashabbusi bo‘yich a tashk il 
etilgan. A P E C qattiq ta s h k iliy tu zilish d an voki y irik byurokratik 
apparatdan xoli boMgan erkin m asiahat forumi sifatida tash k il e til­
gan va shu tufayli u ko‘pincha « A P E C forum i» deb ham yu ritilad i. 
A P E C sekretariati Sin gap u rd a jo y lash gan bo‘lib, o‘z ichiga faqat- 
g ina A P E C a ’zo m a m la k a tla rid a n vakil b o lg a n 23 ta diplom atni, 
shuningdek, 20 ta m a lia lliy y o lla n m a xo d im larn i oladi. 1993-yil- 
dan A P E C tash k iliy faoliyatining asosiy shakli A P E C m a m la k a t- 
lari ye tak c h ilarin in g har yilgi sam m iti hisoblanadi, bunda forum 
u m u m iy faoliyatining yil y a k u n la ri va keyingi faoliyatning is- 
tiqbollari b elgilanadi h am d a deklaratsiyalar qabul qilinadi.
Sharqiy Osiyoda iqtisodiy in te gratsiy an in g rivojlanish istiqbol- 
lari, Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy ham k o rligi (A P E C ) tashk il 
etilishi bilan sexilarii d ara jad a bog‘liqdir. Osiyo-Tinch ok ean i iq ­
tisodiy ham korligi (A P E C ) — bu h u k u m a tlararo tashk ilot bo‘lib, 
o ‘z ichiga 21 la davlat m in ta q a sin i birlashtirib olgan. A P E C T inch 
okeani koMTazida iqtisodiy h a m k o rlik n i rivojlantirish m aq sad id a 
A v straliyan in g ta k lifi bo‘yich a 1989-yilda tu z ilg an edi. D astlab 
unga 12 la davlat: A vstraliya, Bruney, K a n ad a, Indoneziya, Ya- 
p oniya, M ala y z iy a , Yangi Z elandiya, F ilip pin, Singapur, Jan ub iy 
Koreya, Tailand va AQSH kirardi. K eyingi y i lla r davom ida unga 
Xitoy, G onkong, Tayvan, M e k sik a, C h ili, Yangi G v in e y a -P a ­
pua, 1998-yildan esa V etnam , Peru va Rossiya h am qo‘shilishdi. 
A P E C investitsion va m oliyaviy faoliyat bo‘y ic h a rasm iy ravishda 
m asiah a t berish huquqiga egadir, biroq u n in g ishchi o rgan lari 
d oirasida m in ta q a v iy savdo yuritish tartibi b e lg ilan g a n bo‘lib, tar- 
moq vazirlari va ek s p e rtla rin in g u yoki bu m in ta q a la r h am k o rligi 
m a s a la la ri b o 'y ic h a uchrashuvlari o‘tk azilad i. A P E C fao liy atin in g 
asosiy m aq sa d la ri 1991-yilda Seul deklaratsiyasida b e lg ilan g a n
bo‘lib q u y id a g ila rd a n iborat:
— 
a ’zo m a m la k a t la r iq tisodiyotining rivojlanishiga ko‘m ak - 
lashish;
232


— a ’zo m a m la k a t la r n in g yu q o ri d a ra ja d a iqtisodiy jih a u k m
bog‘liq lig in i hisobga olib k o ‘p to m o n la m a savdo tiz im in i m ustali- 
k a m la s h ;
— a ’zo m a m la k a t la r o ‘rtasidagi savdo va m o liy av iy sohalardagi 
h a m k o rlik n i rivojlantirish.
A P E C — y ir ik iqtisodiy b irla sh m a b o ‘lib, 2 0 0 7 -y il m a ’lu- 
m o tla rig a ko‘ra u n g a j a h o n Y I M i n i 57% va ja h o n savdo h ajm i- 
n in g 48% d a n ortiqro g‘ i to ‘g ‘ri keladi.
T ash k ilo tn in g aso siy m a q s a d i — e rk in , o c h iq savdo tartib in i 
t a ’m in la sh h a m d a m in ta q a v iy h a m k o rlik n i m u s ta h k a m la s h d a n
iborat.
1994 -yilda strategik m a q s a d la r sifatida 2 0 2 0 -y ild a n Osiyo- 
T inch okean i m in ta q a s id a erkin va ochiq savdo tiz im la r in i h a m ­
da liberal investitson re jim in i ta sh k il etish ra s m iy ravish da e ’ lon 
q ilin g a n . Bir q a d a r rivojlangan m a m la k a t la r erk in la sh tirish n i 
2 0 1 0 -y ild an a m a lg a o s h irish la ri zarur. H ar bir m a m la k a t faoliyat 
y u r it is h n in g alo h id a rejalari asosida y a n g i ta rtib larn i jo r iy etish 
m u d d a tla rin i va o‘z in in g h a q -h u q u q la rin i m ustaqil ravishda bel- 
gilayd i.
O siyo-Tinch o k ean i m in ta q a sid a g i iq tiso d iy in tegratsiya ja r a -
y o n la r in i baholash orqali ko£plab m u tax assislar uni rivojlanishini 
o‘ziga xosligini va a lo h id a sh art-sh aro itg a e g a lig in i t a ’kidlaydilar. 
O siyo-Tinch o k ean i m in ta q a sid a g i in te gratsiy a ja r a y o n la r in in g
aso s iy x u s u siy atla rig a q u y id a g ila r n i k iritis h m u m k in :
B irin c h id a n , A P E C ta sh k ilo tid a in te g ratsiy a ja ra y o n la ri dav- 
latla ra ro h a m k o rlik uch u n z a m in ya ratu v ch i T M K l a r n in g yetak- 
c h ilig i orqali a m a lg a o sh m o q d a. Shu ju m la d a n , bu h u k u m a tg a te- 
gish li bo‘Im agan m intaqaviy iq tiso d iy ta s h k ilo tla r — T inch okeani 
iqtisodiy ittifoqi (T E S ) 1967-yilda va T inch ok ean i iqtisodiy h a m - 
korligi bo‘y ic h a ittifoq (S T E S ) 1 9 8 0 -y ild a y u z a g a kelishi A P E C n i 
ta sh k il etish iga a n c h a q u la y z a m in ya ra tg a n d i. Shu b ilan b irgalik- 
da, T E S va S T E S o ‘z la r in in g h u k u m a ti b ilan m u sta h k a m alo qaga 
e g a bo‘lgan h a m d a u la rd a n h ar to m o n la m a yo rd am olayotgan 
m i l l i y qo‘m ita la r n e g iz id a ta sh k il topgandi.
233


Ik k in c h id an , integratsiya ja r a y o n la r i iqtisodiy rivojlanish d ara - 
ja s i turli x ild a bo‘lgan rn a m la k a tla rn i q am rab olgandi. A P E C n in g
yagona roli shunda ed ik i, unga XX asrn in g ik k ita y ir ik iqtisodiy 
jih a td a n kuchli m a m la k a tla ri AQSH va Yaponiya qo'shilgan di, 
shu bilan birgalikda, XXI as rn in g iqtisodiy jih a td a n qudratli 
bo‘lgan davlati Xitoy ham kirardi.
U ch in ch id a n , Osiyo-Tinch okeani m in ta q asi ko‘lam id a g i 
integratsiya o ‘z ichiga sub m in taqav iy iqtisodiy ittifoqlarni (A S E ­
A N , N A F T A , Jan ub iy-T inch okeani forum i va bosh.) oladi.
Osiyo-Tinch okeani m in taq asid agi integratsion m unosabatlar 
bir butun ye tu k iik darajasi nuqtayi n a z a rid a n q ara gan d a hali un- 
ch a yuqori darajaga yetm agan. Sh u n d ay ekan, A SE A N tiz im id a g i 
savdo hududini ta ’r iflar va boshqa ch eklovlarni b a r ta r a f etilish i- 
ni hisobga olgan iqtisodiy integratsiya riv o jlan ish in in g birinchi 
bosqichiga kiritish m u m k in . H ozircha A P E C d ag i m unosabatlarni 
erkin savdo hududidagi deb gapirib bo‘lm ay d i, b alki buni «ochiq 
iqtisodiy assotsiatsiva» deb qarash m u m k in .
Iqtisodiy integratsion ja r a y o n la r ja h o n n in g turli hudud va 
m in ta q alarid a ja d a l ravishda rivojlanib borm oqda. 19 8 9 -yild a Af- 
rika ko ntinentinin g s h im o liy qism ida Jazoir, Liviya, M av ritan i- 
ya, M arakko, T unislardan iborat M a g ‘rib arab ittifoqi tuziladi. 
1983-yild a esa Fors ko'rfazi atrofidagi arab davlatlari (Saudiya 
A rabistoni, Qnvayt, Qatar, B ah reyn , B A A , U m m o n )d an iborat 
h am jam iyat kcngashi ta sh k il etilgandi.

Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish