|
12 ttp://icsid.worldbank.org/.
77
chegaraviy investitsiyalar doirasida tuzilgan sh artn o m alar in -
vestitsion bahslarni yuzaga kelish holatini hal qiluvchi sifatida
Investitsion bahslarni hal qilish b o ‘yicha xalqaro m arkazda izoh-
d an o ‘tkaziladi.
4
.
4
.
Mintaqaviy valuta-kredit va moliya tashkilotlari
X X asrning 60-yillarida Osiyo, A frika va L o tin A m erikasidagi
rivojlanayotgan m am lakatlar ham korligini kengaytirish va ushbu
m intaqalardagi o ‘ziga xos m uam m o larni yechish uchun m in taq a
viy rivojlanish bank lari tashkil etildi.
M intaqaviy valuta-kredit tash k ilo tlarin in g m aqsadi b o ‘lib,
m in taq a m am lakatlarida ijtimoiy taraqqiyot va iqtisodiy rivoj-
lanishni qo‘llab-quvvatlash, qashshoqlik va qarzdorlik darajasini
kam aytirish h am d a xususiy sektor rivojlanishiga ko‘m aklashish
hisoblanadi.
M intaqaviy
valu ta-kred it
ta sh k ilo tla rin in g
resurslari
xalqaro kapital bo zorlarid an o ‘zlashtirish orqali jalb etilgan
m ablag‘lard an , ustav k ap itallarid an , shuningdek, te x n ik yordam
ko‘rsatish va im tiyozli k red itlash uchun asosan a ’zo m a m lak a tla r
b ad allari hisobiga tashk il topgan m axsus fondlar m ablag‘larid an
ta sh k il topadi.
U shbu
tashk ilo tlarnin g
operatsiyalari
iqtisodiy
rivojla-
n ish n in g barcha yo‘nalish larin i moliyaviy qo£llab-quvvatlashga
m o ‘ljallangan, lekin ustuvor yo‘nalish b o ‘lib iqtisodiy va ijtimoiy
in fratu zilm alar (energetika, tran sp o rt, kom m unikatsiya va boshq.)
rivojlanishini m oliyalashtirish hisoblanadi. B anklar resurslarining
sezilarli qism i sanoatni kreditlashga yo‘naltiriladi.
M intaqaviy valuta-kredit tashkilotlari faoliyatining asosiy
yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
—
rivojlanish
loyihalari
va
investitsiya
dasturlariga
o ‘z
m ablagelarini qo‘yish ham da kreditlar ajratish. E k sp ort-im port
va tijorat tash k ilo tlari bilan birgalikdagi loyihalarni m oliyalashti-
rish n i tashkil etish. B unda kreditlashning tu rli usullaridan foy-
dalaniladi: aniq loyihalarni m oliyalashtirish uchun qarzlar, tu -
78
zilm aviy qayta q u rish n i o ‘tkazish uch u n qarzlar, tiklash qarzlari,
kredit liniyalari va boshqalar;
— a ’zo m am lak atlar iqtisodiyotini rivojlantirish m aqsadida
xususiy investitsiyalarni o sh irish n i rag‘b atlantirish;
— rivojlanish loyihalari va m intaqaviy dastu rlarn i tayyorlash-
da, shuningdek ushbu d astu r va loyihalarni am alga oshirishda
texnik yordam ko‘rsatish va m aslahatlar berish.
A m erikaaro rivojlanish b an k i (A R B , V ashington, 1959-yilda
tuzilgan), A frika rivojlanish b anki (A fR B , A bidjan, 1963-yilda
vujudga kelgan), Osiyo rivojlanish banki (O R B , M anila, 1965-yil-
da tuzilgan). U shbu m intaqaviy rivojlanish ban k larin in g asosiy
m aqsadi — m in taqalarga m os rivojlanish loyihalarini, shuning-
dek, m intaqaviy b irlash m alarn i uzoq m uddatga kreditlash hisob-
lanadi. Bu b an k larn in g u m um iy xususiyati b o ‘lib, ularning faoli-
yatiga rivojlangan m am lak atla rn in g m u h im ta ’sir ko'rsatishi, ya’ni
b an k lar kap italin ing anchagin a qism ini tashkil qilishi ham da
ta x m in an 1/3 qismi u larn in g a ’zolariga tegishli b o ‘lishidir. M in
taqaviy rivojlanish banklari resu rslarin ing shakllanishida bir xil
tam oyil am al qiladi, ijtim oiy fondlardan qarz m ablag‘larini jalb
qilish, shuningdek, ko‘p incha Jahon banki guruhiga o ‘xshashlik
b o ‘yicha kredit siyosati yuritiladi.
Shu bilan birgalikda m intaqaviy rivojlanish banklari faoliya-
tida b ir-biridan farqlilik ham mavjud. B ular ushbu uchta — L o-
tin A m erikasi, Osiyo va A frika m intaqalarid agi m am lak atlarn in g
iqtisodiy, m adaniy rivojlanishining turli xildagi darajasi ham da
tarixiy a n ’an ala rin in g xususiyatlari bilan belgilanadi.
0 ‘z faoliyati davom ida A m erik aaro R ivojlanish banki kredit-
larin in g k atta qism ini «katta uchlik» m am lakatlariga bergan (Ar
gentina, Braziliya, Meksika).
Osiyo rivojlanish b anki esa — 5 m am lakatg a (Indoneziya, Ja-
nubiy Koreya, F ilippin, Pokiston, Tailandga).
Shuningdek, A frika rivojlanish b an ki — ko‘proq to ‘lovga qodir
m ijozlarga (M arokko, Zair, K eniya, Tunisga va boshqalarga). A f
rika rivojlanish fondi vujudga kelishi b ilan M arkaziy va G ‘arbiy
79
A frikaning un chalik rivojlanm agan m am lakatlarin i ham kredit-
lashni boshladi.
M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i r i vo j i a n a y o t g a n m a m l a k a t l a r -
ga n i s b a t a n u l a r n i n g i qt isod i y ri v oj lani sh d a r a j a s i g a va siyosati-
n i n g y o ‘n a l i s h i g a q a r a b t a b a q a l a n g a n k r e d i t s i yos at ini ol i b b o ra di .
M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i n i n g t a s h k i l t o p i s h s ana l a r i :
A m erikaaro Rivojlanish banki - tashkil etish g‘oyasi 1889-yil,
1959-yil dekabr.
Osiyo taraqqiyot banki — tashkil etish g‘oyasi 1957-yil, 1966-
yil dekabr.
A frika rivojlanish banki — 1960-yil, 1963-yil N izom i tas-
diqlangan.
Yevropa taraqqiyot va tiklanish banki — tashkil etish g‘oyasi
1989-yil oktabr, N izom i 1990-yil 9-aprelda tasdiqlangan.
G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi m ajm uining institutsional tu -
zilishi b ir qator m intaqaviy valuta-kerdit va moliya tashkilotla-
rini o ‘z ichiga oladi. Yevropa Ittifoqi m intaqaviy valuta-kredit va
moliya tashk ilo tlari turli xil m aqsadlarni n azard a tutadi: o ‘z in sti
tutsional tuzilm asini tuzish bilan G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi ni
va jahon m arkazini m ustahkam lash; Yevropa Ittifoqi m am lakat-
lari iqtisodiyotini rivojiantirish; 1993-yil noyabrda kuchga kirgan
M aastrixt shartnom asiga muvofiq ravishda iqtisodiy va valuta it-
tifoqini tuzish; assotsiatsiyalangan m am lakatlarga nisbatan ke-
lishilgan siyosatni o ‘tkazish.
0 ‘z oldiga qo‘ygan m aqsadlarga muvofiq ushbu tash k ilotlar
davlatlararo va qism an m illiy chegarada iqtisodni m intaqaviy da-
rajada tartib ga solish va G ‘arbiy Yevropa iqtisodiy integratsiyasi
rivojlanishida m u h im rolni o ‘ynaydi. B irinch idan , u lar Yevropa
Ittifoqi institutsional tu zilm asining tarkibiy elem entlari hisobla-
nadi. Ularga Yevropa parlam enti, Yevropa H am jam iyati Kengashi
h am da boshqa tashk ilo tlar kiradi. lk k in ch id an , ularn ing vujud-
ga kelishi va faoliyatining m oddiy bazasi bo‘lib qo‘shm a budjet
va fond xizm at qiladi. U lar o ‘zida a ’zo m am lak atlarn in g rasmiy
o ltin -d o llar rezervlarining 20% ini m ujassam qiladi. A’zo m am -
80
1акаИаг тППу budjetlarining 2,5—3% з и т т а Б т ! Ы г^Ш щ ап
Уеугора
т а г к а г ^ И П п ^ а п ЬгхсУе111тоЬ^а Ь1г песИа
Do'stlaringiz bilan baham: |
