J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

B 0‘ L I M.






IV.l-rasm. Suv bilan sovitiladigan turbogenerator (TBB-500-2, 500 MW, 20kV) statorining umumiy ko'rinishi («Elektrosila», Sankt-Peterburg, Rossiya).





IV.2-rasm. Suv bilan sovitiladigan gidrogenerator (190 MVA, 375 ayl/ min) statorining umumiy ko ‘rinishi («Broun~Boveri» firmasi, Shvetsariya).

16. 
    BOB. SINXRON MASHINALARNING
    KONSTRUKSIYALARI, ISHLASH PRINSIPI YA
    QO‘ZG‘ATISH SISTEMALARI
    

Statorda hosil bo'lgan aylanma magnit maydonning aylanish chastotasi rotorning aylanish chastotasi bilan bir xil chastotada aylanadigan mashinaga sinxron mashina (SM) deyiladi.
Sinxron mashinalar motor, generator va kompensator rejimlarida ishlatilishi mumkin. Elektr stansiyalarda o‘zgaruvchan tok energiyasini sinxron generatorlar (turbogeneratorlar, gidrogeneratorlar) ishlab chiqaradi. _s

1. 
   Sinxron mashinalarning konstruksiyasiga oid umumiy
   

ma’Iumot
Mazkur kitobning 10.1-bandida o‘zgaruvchan tok mashinalari aktiv qismlariga oid umumiy ma'lumot berilgan edi. Quyida kam quwatli va yirik sinxron mashinalar konstruksiyalarining o'ziga xos xususiyatla- riga oid ma'lumot bilan tanishamiz.
Ayon qutbli kam quvvatli elektromagnit qo‘zg‘atgichli sinxron mashinaning tuzilishi 18.1-rasmda ko‘rsatilgan. Bunda rotorga tegishli asosiy qismlar: val (12), unga mahkamlab joylashtirilgan ostov, ya’ni rotor yarmosi (11), bunga o‘matilgan magnit qutblar, ya’ni qutb o‘zagi va qutb uchligi (7), o‘zakning tashqarisida qo‘zg‘atish chulg'ami (10),
18.1-rasm. Ayon qutbli kam quvvatli sinxron mashinaning tuzilishi: 1 — elektromagnit
qo‘zg‘atgich; 2 — tayanch tagligi
(podpyatnik); 3 — kontakt halqalar;

4. 
   — cho ‘tka tutqich va cho ‘tkalar;
   
5. 
   — podshipnik qalqoni; 6 — stator po ‘lat o ‘zagi; 7 — qutb uchligi; 8 — stanina; 9 — stator o‘zagi pazlari (chulg'ami bilan); 10 — qutb (qo‘zg‘atish chulg‘ami bilan); 11 — rotor yarmosi (ostov); 12 —val; 13
   

• 
  podshipnik; 14 — ventilator; 15
  
• 
  stator chulg'amining chiqish uchlari.
  

mashinani sovitgich — ventilator (14) hamda mashinaning qo‘zg‘atgich tomoniga o'rnatilgan kontakt halqalar (3)dan iborat.
Katta quwatli (yirik) sinxron mashinalarning ayrim qismlariga juda katta mexanik va elektromagnit yuklamalar kuchli ta'sir qiladi. Yuklamasining jadalligi bo‘yicha bu mashinalar boshqa hamma elektr mashinalalaridan ustun turadilar. Shuning uchun ularda katta miqdorda issiqlik ajralib chiqishi tufayli ulami jadallik bilan sovitish talab qilinadi.