J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Noayon qutbli sinxron generatoming vektor diagrammalari.

10. 
    tenglamadan foydalanib noayon qutbli SG ning vektor diagrammasini qurishda SG ning salt ishlashidagi qo‘zg‘atish chulg‘amining magnit oqimi mashinaning ko'ndalang o‘qi q da hosil
    

qilgan EYK vektori E. ni ixtiyoriy yo‘nalishda qo‘yishdan boshlanadi.

5. 
   rasm. Noayon qutbli SG ning aktiv-induktiv xarakterli yuklamadagi vektor diagrammalari: a — magnit zanjirining to ‘yinishi hisobga olinmagan hol uchun; b — magnit zanjirining to ‘yinish darajasi hisobga olingan hol uchun; Ed_M — natijaviy magnit oqim F_ml ning mashina bo ‘ylama o ‘qi bo ‘yicha tashkil etuvchisi Fd_dd hosil qilgan EYK.
   

Stator toki I_a vektori esa yuklamaning xarakteriga qarab EYK dan orqada (aktiv-induktiv yuklamada 19.4,o-rasm) yoki oldinda (aktiv- sig'imiy yuklamada 19.4,6-rasm) chiziladi. EYK E^vektori oxiridan I, vektoiga tik yo‘nalishda E^vektori chiziladi. Statoming aktiv qarshiligida kuchlanish pasayishi vektori U_rl tok vektori I, ga parallel, yo‘nalishi esa unga teskari qilib chiziladi (chunki formulada uning ishorasi “minus”). U_rl vektorning uchini 0 nuqta bilan birlashtirib kuchlanish vektori U, hosil qilinadi.
EYK E^, vektori bilan kuchlanish U, vektori orasidagi burchak 0 — yuklama burchagi deyiladi. SM generator sifatida ishlaganda kuchlanish U, doimo EYK E₀ dan Gburchakka orqada bo‘ladi. Bunda 0 burchakning ishorasi musbat bo‘ladi deb qabul qilingan va generatorning yuklamasi oshishi bilan, u ham oshadi.
Magnit zanjirining to'yinishi hisobga olingan hol uchun noayon qutbli SG ning vektor diagrammasini qurish tartibi. Bunda kuchlanish U_P stator chulg'amidan o'tuvchi yuklama toki I, va ular orasidagi burchak (p (buni quwat koeffitsienti cos
x_a, tarqoq induktiv qarshiligi x^yoki x_a+ xp_s = x_s), aktiv qarshiligi r, lar hamda SG ning salt ishlash xarakteristikasi ma'lum bo‘lganda qo‘zg‘atish MYK F_qo,_z va u hosil qilgan EYK E₀ aniqlanadi.
Noayon qutbli SG ning aktiv-induktiv xarakterli yuklama uchun vektor diagrammasini qurish quyidagicha amalga oshiriladi. Vertikal yo‘nalishda kuchlanish vektori U, qo‘yiladi. Yuklama aktiv-induktiv boMgani uchun tok vektori I, kuchlanish vektori U, dan
_s vektori qo‘yiladi va uning uchini 0 nuqta bilan birlashtirib EYK vektori E_s hosil qilinadi.
Yuklama ulangan mashina havo oralig'idagi magnit oqim F_s ni qo‘zg‘atish chulg‘ami MYK F ._7i va yakor chulg'ami MYK F_a laming geometrik yig'indisiga teng bo‘lgan natijaviy MYK F₈ hosil qiladi. F_s
oqim yakor chulg‘amida EYK E_s ni hosil qiladi. Natijaviy MYK uchun quyidagi tenglamani yozish mumkin:
Z₅= E_qo,+ F_a; (19.11)
bu yerda F₀ va F . — mazkur MYK laming 1-garmonikalari:
F_a = 1,35 (co k_w|/p) l_p F_qo, = (4/TuMsina /a) I_qo,-w_qo,. (19.12)
Mashinaning berilgan ish rejimi uchun F_s ning qiymati E_s bo‘yicha
salt ishlash xarakteristikasi — E = /(F ,) dan aniqlanadi (19.5-rasm):
E_s = U, + j I,x_ts, + I,r,. (19.13)
Magnit isroflar hisobga olinmaganda tok vujudga keltiigan MYK
F_a ham shu yo‘nalishda chiziladi. MYK F_s EYK £₅ dan 90° oldin keladi.

10. 
    dan F ,= F_g —F₀ bo‘lgani uchun, u 19.5-rasmda ko‘rsatilgandek grafik yo‘l bilan aniqlanadi. So‘ngra salt ishlash xarakteristikadan MYK F , ga to‘g‘ri keladigan EYK E₀ topiladi va vektor diagrammada MYK
    

F , dan 90° orqada qoladigan yo'nalishda chiziladi.
Ayon qutbli sinxron mashinalarda x_o < x_d bo‘ladi.
Ayon qutbli SG da hosil bo'ladigan EYK lar tarkibiga quyidagilar kiradi:
1) qo‘zg‘atish chulg‘ami MYK F₀ asosiy magnit oqimi F₀ ni, bu oqim esa asosiy EYK E₀ ni hosil qiiadi;

2. 
   yakor chulg‘ami MYK ning bo‘ylama o‘q bo‘yicha tashkil
   

etuvchisi F_aJ yakor reaksiyasi magnit oqimining shu o‘q bo‘yicha
tashkil etuvchisi ni hosil qiladi. Bu magnit oqim stator chulg‘amida o‘zidan 90° orqada qoladigan yakor reaksiyasi o‘zinduksiya EYK ning bo‘ylama tashkil etuvchisi E_od ni induksiyalaydi:
K_aJ=-jL_d-x_aJ, (19.14)
bu yerda: I_Id = sinT — stator tokining bo‘ylama o‘q bo‘yicha tashkil etuvchisi; x_od — stator chulg‘amining mashina bo‘ylama o‘qi bo‘yicha induktiv qarshiligi (bu qarshilik mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha yakor reaksiyasiga ekvivalent bo‘ladi);

2. 
   yakor chulg'ami MYK ning ko‘ndalang o‘q bo‘yicha tashkil
   

etuvchisi F_aq yakor reaksiyasi magnit oqimining shu o‘q bo‘yicha tashkil
etuvchisi F ni hosil qiladi. Bu magnit oqim stator chulg‘amida o‘zidan 90° orqada qoladigan yakor reaksiyasi o'zinduksiya EYK ning ko‘ndalang o‘q bo‘yicha tashkil etuvchisi E_aq ni hosil qiladi: