J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Magnit zanjirining to'yinishi hisobga ollngan hol uchun ayon qutbli SG ning vektor diagrammasini qurish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Buning uchun (19.18) tenglamaga asoslanamiz va unga x_ad va x_aii larning o‘rniga ulaming mashina magnit zanjirining to‘yingan holatidagi x_adm_m va x_a m_m qiymatlari qo‘yiladi. Lekin ayon qutbli mashinada magnit zanjirining aniq to‘yinish darajasini hisobga olish murakkabdir, chunki magnit to‘yinishli mashinada ko‘ndalang va bo‘ylama o‘qlari bo‘yicha magnit oqimlar (O_q va O_d) o‘zaro bir-biriga ta’sir qiladilar*. Shuning uchun x_ad ning qiymati faqat mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha magnit oqimi O_d ga bog‘liq bo‘lib qolmasdan uning ko‘ndalang o‘qi bo‘yicha magnit oqimi O_q ga ham bog'liq bo‘ladi.
Ayon qutbli sinxron generator magnit zanjirining to'yinishini hisobga olingan hol uchun vektor diagrammasini amaliy qurish magnit to‘yinishi hisobga olinmagan hol uchun qurilgan vektor diagrammaga (19.6,a- rasm) o'xshatib quriladi, lekin yakor reaksiyasi induktiv qarshiliklarining qiymatlari magnit to‘yinishiga mos bo‘lishi lozim. (19.6-rasmda mashinaning magnit to'yinishi faqat bo‘ylama o‘qi bo‘yicha hisobga olingan hol uchun qurilgan, chunki mashinaning bu o‘qi bo'yicha magnit to‘yinish darajasi katta bo‘ladi.)
Vektor diagrammani kuchlanish vektori 11! ni ixtiyoriy yo‘nalishda chizishdan boshlanadi; yuklamaning xarakteri aktiv-induktiv bo'lgani uchun tok vektori I, (p burchakka orqada qoladi. So‘ngra kuchlanishga IjT, va jIjX_|a kuchlanish pasayishi vektorlari qo‘shiladi. Tok I, ni bo‘ylama va ko'ndalang o‘qlar bo‘yicha tashkil etuvchilari (I_d va l_q )ga ajratish uchun EYK E_(l ning yo‘nalishini, ya’ni mashina q o‘qining tutgan o‘mini topish zarur bo‘ladi. Buning uchun jI,x_lo vektori davomiga
qiymati I^x (yoki I,x m_m) ga teng bo‘lgan^> kesmani qo‘yib uni 0 bilan birlashtirilsa 0b liniyada EYK E_fl vektori yo‘nalgan bo‘ladi. Bu liniya bilan tok I, orasidagi burchak vp ga teng. 0b liniyaga a nuqtadan
tushirilgan perpendikular I,x_aq (yoki I,x_a?m_m) ga teng. Oc kesma natijaviy EYK ning bo'ylama o‘q bo‘yicha tashkil etuvchisi E_6d ga teng. Bu EYK kattaligini salt ishlash xarkteristikasiga qo‘yib MYK F._d (yoki tok I_5d) topiladi (19.6-rasm, b). Bo‘ylama o‘q bo‘yicha yakor reaksiyasi MYK F_ad (yoki toki I_ad) ni yoki quyidagicha hisoblash yo‘li bilan:
^F_ad = k_d F_o Sinvp; ( yoki = k_d F_a sinvp / w_qo._z), (19.19)
yoki tajribada olingan salt ishlash va qisqa tutashuv xarakteristikalaridan aniqlash mumkin.
Qo‘zg‘atish chulg‘ami MYK F _z yoki unga mutanosib bo‘lgan tok I ni, topilgan MYK F_sd (yoki tok I_8d) larbo‘yicha quyidagi tenglama- 'AxMamoeMJ., Cammoe J. C. Maenumnbie xapaKmepucmunu Hacbiiu,eHHOu MHonomocHou cuHxpomou MauiuHbi npodojibHO-nonepemoeo eo3oyjicdeHUH. Had. AH ZsCCP, CTH, 1976, N°2.
larday hisoblash mumkin:
F_q„_z= E_ad ± F_w (yoki I_qo, = I_sd ± IJ. (19.20)

20. 
    da “+” ishora — bo‘ylama yakor reaksiyasi magnitlovchi bo'lsa (burchak y < 0) olinib, ” ishora esa bo‘ylama yakor reaksiyasi magnitsizlovchi (\\i > 0) bo‘lganda olinadi. Aktiv-induktiv xarakterli
    

yuklamada vj/ > 0 bo‘lgani uchun /r_6d (yoki j _sd) kesmaga ~p _ad (yoki
/_ad)ni qo'shib (yoki J ) olinadi. Bu qiymatga salt ishlash
xarakteristikasida EYK E₀ mos keladi. E₀ — E_ad ayirma I,x_a^ ga teng.
Vektor diagrammadan kuchlanish o'zgarishi AU ni aniqlash mumkin, [%] :
AU, = 100 • (E₀ - U_1N)/ U_1N.
Nazorat savollari:

1. 
   Yakor reaksiyasi nima ?
   
2. 
   Ayon va noayon qutbli SG lardagi yakor reaksiyasi to ‘g ‘risida ma 'lumot bering.
   
3. 
   Ayon qutbli SG kuchlanishi va EYK larining muvozanat tenglamasini yozing.
   
4. 
   Ayon qutbli SG ning vektor diagrammasi qanday quriladi?
   

20. 
    BOB. UCH FAZALI SINXRON GENERATORNING
    AVTONOM REJIMDAGI XARAKTERISTIKALARI
    

SG ning ish xossalari uning xarakteristikalari bo‘yicha baholanadi. Ish xossalariga oid xarakteristikalami tajriba, hisoblash yoki vektor diagrammalar yordamida qurish mumkin. SG ning barqaror rejimi uchun muhimlaridan: salt ishlash, simmetrik qisqa tutashuv, induksion yuklanish, tashqi va rostlash xarakteristikalaridir.

1. 
   Salt ishlash, simmetrik qisqa tutashuv va induksion yuklanish xarakteristikalari