J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

w_s — seksiyadagi o‘ramlar soni.

2. 
   rasm. O‘zgarmas tok mashinasida tok kommutatsiyasi: 1 ideal to ‘g‘ri chiziqli kommutatsiya; 2 — sekinlashgan kommu- tatsiya; 3 — tezlashgan kommutatsiya.
   

Shunday qilib, kommutatsiyalanuvchi seksiyada quyidagi umumiy EYK hosil bo'ladi:
(29.7)
Agar mashinada qo‘shimcha qutblar bo‘lmasa, e_nal va e_K EYK lar bir-biriga mos ravishda yo‘naladi va ular ta’sirida kommutatsiyalanuvchi seksiyada qo‘shimcha kommutatsiya toki I_K hosil qiladi. Bu tokning yo'nalishi shu seksiyadagi kommutatsiyaning boshlang‘ich davridagi ish toki I ning yo‘nalishi bilan mos bo‘ladi, natijada kommu- tatsiyalanayotgan seksiyada tok o ‘zgarishining kechikishiga olib keladi.
Kommutatsiyalanuvchi tokni reaktiv EYK hosil qiladi, reaktiv EyuK hosil qilgan tok esa, Lens qoidasiga binoan, elektr zanjirida tokning o‘zgarishiga to‘sqinlik qiladi.
Shu sababli cho‘tka 2 ta plastinani bir xil qoplaganda ham kommutatsiyalanuvchi seksiyadagi tok nolga teng bo‘lmaydi. Kommutatsiyaning 2-yarim davridagina 0 ga tushadi natijada kommutatsiya egri chiziqli sekinlashgan bo‘ladi (29.2-rasm, 2).
Mashina ortiqcha yuklama bilan ishlaganda cho‘tkaning tok zichligi katta bo‘lgan tomon qizib, kollektor bilan cho‘tka orasida uchqun chiqa boshlaydi.
Kommutatsiyaning asosiy tenglamasi quyidagicha yoziladi:


(29.8)
bunda r, va r,— kommutatsiyalanuvchi seksiya qarshiligi r_s va tegishlicha cho‘tka bilan kollektor plastina orasidagi o‘tkinchi qarshilik (r_ch, r_{ch 2})lar yig‘indisi.
Qo'shimcha kommutatsiya toki I_K cho‘tkadan o‘tib kommutatsiyalanuvchi seksiya orqali tutashadi. Natijada cho‘tkaning plastina kirib kelayotgan tomonida tok zichligi ortib, kommutatsiya
davri oxirida ancha katta qiymatga erishadi. Mashina ortiqcha yuklama bilan ishlaganda cho‘tkaning tok zichligi katta bo‘lgan tomon qizib, kollektor bilan cho‘tka orasidan uchqun chiqa boshlaydi. Buning sababi qisqa tutashgan seksiya zanjirining cho‘tkadan uzilishidir. ■
Kommutatsiyalanuvchi seksiyaning qarshiligi ancha kichikligidan uni e’tiborga olmasa ham bo‘ladi, u holda (29.8) tenglama quyidagicha yoziladi: