J kamolov, II. Ismoilov


va  m a y a tn ik   e n e r g iy a si  tu fa y li  h a r a k a tn i  d a v o m   e ttir is lig a   m o c   k e la d i



Download 7,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet171/237
Sana05.09.2021
Hajmi7,98 Mb.
#165801
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   237
Bog'liq
Elektr va magnetizm

va  m a y a tn ik   e n e r g iy a si  tu fa y li  h a r a k a tn i  d a v o m   e ttir is lig a   m o c   k e la d i. 
Bu 
vaqtda mayatnikning  energiyasi butunlay kinetik energiyaga aylanadi va
m v 2
en erg iy a-------ifoda orqali aniqlanadi.


Kondensatordagi zaryadlar nolga teng bo‘lishi bilan tok ham nol bolishi 
kerak edi,  ammo tok nol b o‘lmaydi bu paytda tok uzilgandek voqyea bo£lib 
induksion g‘altakdagi magnit  maydon oqimi kamaya boradi.  Lens qoidasiga 
asosan tok uzilishida shu kamaygan tok yo£nalishida elektr tok — o £zinduksiya 
toki  hosil  b o £ladi,  shunday  qilib  magnit  oqimi  kamaya  boradi,  uning
L I
2
energiyasi  —
nol ga  intiladi.  Bu  induksion  tok  b o ‘lishi  uchun  manfiy
zaryadi  nol  b o £lib  qolgan  neytral  qoplam adan  yana  elektronlar  chiqib, 
tok hosil qilishda davom etadi,  natijada ilgari  manfiy zaryadli qoplamadan 
endi elektron chiqqani uchun musbat zaryadlar ortiqcha b o £lib, u musbat, 
avval  manfiy  zaryadlangan  qoplam a  esa  endi  musbat  qoplam a  b o £lib, 
kondensator  qoplamalardagi  zaryadlar  turi  almashinadi.
T
Vaqtning 
paytida  (159-v  rasm)  kondensator  qoplam alari
qarama-qarshi ishorali zaryad bilan to la  qayta zaryadlanadi, tok kuchi esa 
nolga teng b o £ladi.  Natijada,  konturning magnit maydon energiyasi yana 
kondensatoming elektr maydon energiyasiga aylanadi.  Biroq bunda elektr 
maydonning  yoiialishi  uning 
t0
  paytdagi  yo'nalishiga  qaram a-qarshi 
b o iad i. Vaqtning bu paytiga prujinali mayatnikning tebranishlarida uning 
potensial  energiyasi  eng  katta b o ig a n   eng pastki  vaziyati  to £g£ri  keladi.
Shundan  keyin jarayon  teskari tartibda takrorlanadi  (159-g, 
d
 rasm). 
Oqibat  natijada 
t4
  = 
T
  paytida  kontur  boshlanglch  holatga  qaytadi, 
mayatnik  esa  eng  yuqori  vaziyatga  o £tadi  va  yuqoridagi  kokrib  o'tilgan 
jarayonlar yana takrorlanadi.
Shunday  qilib,  konturda 
T
 davrli  elektr tebranishlar  vujudga  keladi. 
Davrning birinchi yarmi  davomida tok bir yo£nalishda,  davrning ikkinchi 
yarrni davomida esa qarama-qarshi yo£nalishda oqadi.
Konturdagi elektr tebranishlar vaqtida kondensatorda elektr maydon 
energiyasi  va  induksiya  g£altagida  esa  magnit  maydon  energiyasi  davriy 
ravishda o £zaro bir-biriga aylanib turadi.  Bu xuddi mayatnikning me—xanik 
tebranishlarida mayatnik potensial va kinetik energiyalarining o ‘zaro bir- 
biriga aylanishi singari boiadi.  Bunday taqqoslashda mayatnikning potensial 
energiyasi kondensatoming elektr maydon energiyasiga, kinetik energiyasi 
esag"altak magnit  maydonining energiyasiga,  harakat tezligini konturdagi 
tok  kuchiga  o £xshatish  mumkin.  Mayatnik  inersiyasi  rolini  g‘altakning 
induktivligi,  mayatnikka ta'sir kiluvchi ishqalanish kuchi  rolini konturning 
aktiv  qarshiligi  o £ynaydi.
191


Tebranuvchi sistemaning o‘zida paydo boiadigan kuchlar (kvazielastik 
kuchlar)  ta ’sirida  hosil  b o iad ig an   mexanik  tebranishlar  xususiy  tebra- 
nishlar deb atalar edi.  Xuddi shunga o‘xshash konturda unga biror energiya 
zapasi berganda hosil b oiad igan  va konturda vujudga keladigan tok bilan 
tutib turiladigan elektromagnit tebranishlar 
xususiy
 yoki 
erkin elektromagnit 
tebranishlar
 deb ataladi.  Bu vaqtda konturning aktiv qarshiligini  nol deb 
qaraladi.  M exanikada  erkin  tebranishlar  garmonik  b o ig a n i  kabi  erkin 
elektromagnit tebranishda zaryad harakatining vaqtga bogiiqligi garmonik 
b o iib , quyidagi tenglama bilan  ifodalanadi:
q
 = 
q0
 cos(ft) 
t -q>)
 
(7.1)
Demak, zaryad miqdorining davriy o ‘zgarishi kosinusoidal yoki sinu­
soidal b o ia d i,  chunki bu funksiyalar o ‘zaro almashinuvchi funksiyalardir.
Yuqoridagi mulohazalardan ko‘rinadiki, tebranish davomida energiya 
turlarining  yigindisi  doimiy b o iad i.
M exanik  so‘nmas  tebranishda  to iiq   energiya  kinetik  va  potensial 
energiyalar yigindisiga teng
m v 2 
kx2
w
  = 
Wk  + W,,  =
-------+ ------= 
const

Download 7,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   237




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish