A w alo, reklama — lo‘nda, badiiy ifodaga ega va emotsional shaklda
berilgan axborot tashuvchi. B undan tashqari, u taklif etilayotgan tovar
va xizmat haqida alohida jozibali m a’lumotlami xaridodar ongi va e’tiboriga
yetkazadi. Shu bilan birga,
aytish lozimki, agar har qanday reklama
axborot bo‘lsa-da, har qanday axborot ham reklama b o ‘la olmaydi.
Reklama, bir tom ondan, muayyan xaridorlarga xarid qilish uchun va
qilgan xarididan foydalanishi uchun zarur m a’lum otlam i yetkazadi.
Ikkinchi tom ondan esa, reklama o ‘zining ishontira olishi, jalb qila olishi
va ishonch tug‘dira olishi bilan kishilarga m a’lum em otsional va ruhiy
ta’sir o ‘tkazadi. M ana shundan b o ‘lsa kerak, odamlar orasida «Reklama
bir paytning o ‘zida ham biznes, ham san’at» degan fikr yuradi.
M a ’m u riy -b u y ru q b o z lik va ta q sim o t iq tiso d iy o ti sh a ro itid a
iste’molchilarga
u yoki bu tovarni, u yoki bu xizm atni tanlashga
ishontirish m uam m osi am alda b o ‘lmagan. Cheklangan taklif, k o ‘pin-
cha, tovar va ko‘rsatiladigan xizm atlar kuchli taqchilligining mavjud-
ligi ishlab chiqarilayotgan buyum lam i sotish uchun hech bir «bosh
qotirish»ga hojat qo ld irm ag an , reklam ani-ku, u m u m a n zaru rati
bo'lm agan. Ammo, vaqt o ‘zgaryapti, bozor o ‘zgaryapti, bulam ing
barchasi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilami reklamaga boshqacha
nazar bilan
qarashga m ajbur etm oqda, unga qiziqish borgan sari
kuchaymoqda.
K o 'pgina zam onaviy m ualliflar reklamaga m arketing nuqtayi
nazaridan aniq tavsif bermoqdalar, bu tushunarli hoi. Masalan, Amerika
Marketing Assotsiatsiyasi reklam a deganda g‘oyalar, tovar va xizmat
k o ‘r s a tis h n i a n iq b e lg ila n g a n b u y u r tm a c h i t o m o n i d a n h a q
to ‘laniladigan ko‘z-k o ‘z qilishi, harakatlanishining istalgan shakli. U
muayyan xaridorlar e’tiborini reklama qilishni obyektga jalb etadi. Bunda
eng samarali usul va yo‘llardan foydalanadi,
bozordagi aniq vaziyatni
hisobga oladi. M azkur tarif reklama va bozor, uni sotuvchilari va
xaridorlari orasidagi jip s alo q an i, shuningdek to v ar va xizm atlar
orasidagi raqobatni ta ’kidlab k o ‘rsatadi.
Foydalanilayotgan texnikaviy vositalarga ko‘ra reklamaning quyidagi
turlari farqlanadi: vitrina-ko‘rgazma; matbuotdagi reklama; audio-
vidio; radio va televideniye ham d a boshqalar.
Ishlab chiqarsh —
texnikaviy m ahsulot, yani, ishlab chiqarish
vositalari bozoriga chiqariladiganlari, reklama faoliyatida foydalaniladigan
barcha texnika vositalari yordam ida reklama qilinishi m um kin. Biroq,
muayyan tovar xususiyatlarini hisobga olganda reklamaning ulguiji
bazalarda, yarm arkalarda, biijalarda vitrina vositasi, shuningdek,
reklama-texnikaviy, reklam a-im tiyozli fïlmlar (20 daqiqaga) ham
ko'proq q o ‘llanadi. Keyingi turi sanoatga taalluqli tovarlar haqida
(xomashyo, mashina, uskuna va b.) hamda ulaming ishlab chiqarilishi
haqida ko‘proq m a’lumot beradi. Bular, odatda, mutaxassislar va ulgurji
xaridorlarga namoyish etiladi.
Shuni ta ’kidlash joizki, bozom ing tovarlar va ko'rsatiladigan xizmat
turlari bilan to ‘lib borishi, bunga
muvofiq raqobatning kuchayishi,
reklam aga ketadigan sarflarni so ‘zsiz oshirib yuboradi. M asalan,
AQSHning reklamaga yillik sarfi 80 mlrd.ga yaqin dollami tashkil etadi.
Bu mablag1 jo n boshiga taqsimlanganda 450 dollardan to ‘g‘ri keladi.
Shu bilan birga shuni unutm aslik lozimki, m azkur reklama biznesi
rivojlangan bozor iqgisodiyotiga ega mamlakatlarda yuqori daromad
manbai hisoblanadi. Sobiq ittifoqdagi, hozirgi mustaqil mamlakatlarda,
y a’ni reklam a biznesi borasida dastlabki qadam larni q o ‘yayotgan
respublikalarda reklamaning omm aviy vositalari darom adning muhim
m anbaiga aylanmoqda. Ayniqsa,
bu televideniyega taalluqli, unda bir
daqiqalik reklama o ‘n minglab dollar keltirmoqda.
Reklama marketingning m uhim unsuri ekanligini ta ’kidlash asossiz
emas. Chunki, marketing sohasi rivojlangan m am lakatlar zamonaviy
iqtisodiyotining barcha tom onlarini qamrab oigan. Bunda, korxona
marketing faoliyatining istalgan bosqichi ularning reklama faoliyati
bilan bevosita yoki bilvosita bog‘langan.
Ishlab chiqarish vositalari marketing faoliyatining unsuri sifatidagi
reklama muvaffaqiyati hozirgi sharoitlarda ikki vaziyat bilan bog‘liq.
Birinchisi, marketing yagona strategiyasi doirasida reklama shubhasiz
talab g o r b o ‘lgan m ahsulotni chiqarayotgan va sotayotgan ishlab
chiqarishga faol ta ’sir ko‘rsatadi. Ikkinchidan,
reklama rejalashtirish,
tovarlar yaratish va ishlab chiqarish, ularga bo‘lgan talabni o ‘rganish,
narxyuzagachiqishi vasotish jarayonlari bilan jip s aloqadaboiadi.
Marketing va uning tarkibiy qismi bo'lmish reklama samaradorligi,
aw alo, ixtisoslashgan axborot tizimlarining xatosiz ishlashi, m a’lumotlar
majmui to ‘liqligi va ular amalga oshirilishining asoslanganligiga bog‘liqdir.
Bu tizimlar, odatda, integrallangan m a’lumotlar majmuiga asoslanadi,
ulardan esa barcha bo‘linmalar foydalanadi va marketing faoliyatining
barcha yo‘nalishlariga xizmat qiladi.
Iqttèodiy rivojlangan mamlakatlardagi korxona — ishlab chiqa-
ruvchilar bozorni, boricha, m untazam va h ar to m o n lam a tadqiq
etadilar, shuningdek, muayyan xaridorlar turli guruhini o ‘rganadilar.
Bunga ular o ‘z budjetidan sezilarli m iqdorda mablag1 sarf etadi. Bu
yana bir karra samarali marketing har qanday biznesda muvaffaqiyat
garovi ekanligini tasdiqlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
