J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

2.4. Sanoat korxonalarida marketingni tashkil etish
Sanoat marketingini tashkiliy tuzilishi quyidagi yo'nalishlardan 
biriga mos kelishi mumkin: funksiyalar bo'yicha; tovarlar bo‘yicha; 
bozorlar va xaridorlar bo‘yicha; mintaqalar bo‘yicha; funksiyalar va 
tovarlar bo‘yicha; funksiyalar va mintaqalar bo‘yicha.
Funksional
tipdagi tuzilish tovarlari va bozorlari soni kam bo‘lgan 
korxonalar uchun mos keladi. Bu holatda bozorlar va ishlab chiqari- 
layotgan tovarlar bir xil tovarlar sifatida qaraladi va ular bilan ishlash 
uchun ixtisoslashgan bo'limlar tuziladi.
Ishlab chiqarish va sotishning maxsus sharoitlarini talab qiladigan 
ko‘plab miqdordagi har xil tovarlar ishlab chiqaradigan korxonalar 
uchun marketingni 
tovarlar
prinsipi bo‘yicha tashkil qilish maqsadga 
muvofiq. U bir qator ustunliklarga ega. M a’lum bir tovar bo‘yicha 
boshqaruvchi ushbu tovar bo‘yicha butun marketing kompleksini muvo- 
fiqlashtiradi va bozorda yuzaga kelayotgan muammolarga tezroq aks 
ta’sir ko‘rsatadi. Aniq tovar marketingi keyingi vaqtlarda katta aha- 
miyat kasb etmoqda. Chunki, bozori rivojlangan mamlakatlarda tovar 
differensiatsiyasi (tabaqalashganligi) raqobat kurashining asosiy omil- 
laridan biriga aylanmoqda. Shu bois, tovar bo‘yicha boshqaruvchining 
faoliyati muhimdir. Uning majburiyatlari doirasi turli firmalar (korxona- 
lar)da har xil.
Tovarlar maxsus xizmat ko‘rsatishni talab qiladigan turli bozorlarda 
o‘z mahsulotini sotuvchi korxonalar uchun marketingni 
bozorlar
bo'yicha tashkil qilish maqsadga muvofiq. Biror sanoat tarmog‘i yoki 
bir turdagi xaridorlar segmenti bozor o ‘rnini bosishi mumkin. Bozor 
bo‘yicha boshqaruvchi lavozimining kiritilishi xaridorlaming talablarini 
diqqat markaziga qo‘yadi. H ar bir bozor uchun o ‘z marketing strate- 
giyasi ishlab chiqilish zarur.
Ko'plab mintaqalar tomonidan sotib olinadigan mahsulotlar ishlab 
chiqaruvchi korxonalarda marketing tuzilishi 
mintaqalar
bo'yicha tashkil

---

qilinishi mumkin. Bunda har bir mintaqada mazkur tovarni iste’mol 
qilish xususiyatlari hisobga olinishi maqsadga muvofiq. Mintaqalar 
tamoyili bo‘yicha marketingni tashkil qilishda savdo agentlari xizmat 
ko‘rsatilayotgan hudud doirasida yashashi va borib-kelishlarga mablag1 
hamda vaqtni eng kam sarf qilgan holda ishlashi mumkin. Xuddi tovarlar 
va bozorlarga mo'ljallangan tuzilishlar kabi bunday marketing tuzilishida 
ham uchraydigan kamchilik bir ishning takroran bajarilishi, shuning- 
dek, faoliyatni muvofiqlashtirishdagi muammolar bo‘lishi mumkin.
Korxonaning marketing tuzilishini tashkil qilishda uni tashkil 
qilishning quyidagi tamoyillariga rioya qilish zarur:
— 
maqsadlar birligi.
Quyidagilar bazaviy maqsadlardir: sotuvlar 
hajmi, foyda, foydaning sotuv hajmiga nisbati, bir aksiya daromadi, 
korxonaning bozordagi ulushi, kapital tuzilishi (ya’ni, subsidiyalashgan 
kapital hissasi). Bunda, maqsadlar bir-birini inkor qilmasligi zarur;
— 
marketing tuzilishining oddiyligi.
Tashkiliy tuzilishning oddiyligi 
va aniqligi unga korxona xodimlarining osonroq moslashishlari va 
tegishlicha maqsadlarni amalga oshirishda faol qatnashishlariga 
ko‘maklashadi;
— 
axborotlarni aniq yetkazishni ta ’minlovchi bo ‘linmalar o ‘rtasida
aloqalarning samarali tizimi.
Aloqa tizimi, albatta, orqaga qaytuvchi 
aloqaga ega bo‘lishi shart;
— 
yagona bo ‘ysinuv tamoyili.
Xizmatchi faqat bitta boshliqdan buyruq 
olishi kerak. Bir xil maqsadga ega bajarilayotgan vazifalaming yig‘inidisi 
uchun bitta rahbar bo'lishi kerak;
—