|
Tijorat va notijorat maxsloti narxining tarkibi
Notijorat m ahsuloti
Tijorat mahsuloti
Iste’molchi
Subyekt
Jamiyat
Iste’molchi
Subyekt
Jamiyat
uchun
uchun
uchun
uchun
uchun
uchun
Iste’molchi
Notijorat
Insonlarga
Iste’molchi
Sotuv
iste’m ol-
mikromu-
maqsadi va
is te’m ol-
mikromu-
hajmi va
chilik hu-
hitini o ‘z-
k o ‘rsatkich-
chilik hu-
hitini o ‘z-
tijorat
quqlari va
gartirish,
lariga
quqlari va
gartirish,
m aqsadi-
majbu-
ce
s
talabini
erishish
majburiyat- talabini
ga eri
riyatlarini
* 5 *
qondirish
larini rea-
qondirish
shish
reali-
uchun za-
lizatsiya-
uchun za-
zatsiya-
rur iste’-
lash
rur iste’-
lash im
m ollik x u
im konini
mollik x u
konini
susiyatlari
berish
susiyatlari
berish
to'lovning
Mahsulotni
Subyekt
Mahsulot-
M a h su
Iqtisodiy
notijorat
yaratishga
rivojlani-
larga m o-
lotni
im tiyoz-
1—
-2
vositasi
xarajatlar
shining
liyaviy va
yaratish
lardagi
l e
shaklidagi
asosi si-
boshqa x a
g a xara
y o ‘qotish
*5*
сЗ
xarajatlar
fatida ular-
rajatlar
jatlar
v a davlat
X
(vaqt mu-
ni m oliya-
boshqa-
habbat va
lashtirish
ruvidagi
h.k.)
xarajatlar
X
u .
qondirilgan
Erishilgan
Jamiyat-
qondirilgan E rishil
Soliq
ce
ehtiyoj is-
notijorat
ning
ehtiyoj
gan tijo
daromadi,
г
t e ’molchi-
maqsadi
ijtim oiy
iste’mol-
rat m aq
iqtisodiy
ce
ning ijti-
iste’mol-
foydasi -
chining
sadi -
samara
ce
S
m oiy foy-
chining
fuqarolar
ijtimoiy
iq tisodiy
ce
05
dasi.
mah-
huquq
foydasi
fo y d a
ce
sulotiga
erkinlik va
javob reak-
majburiyat-
siyasi
Iarini reali-
zatsiya
qilish
am mo bunda ulaming alohida ko‘rinishlarining o ‘ziga xos xususiyatlari
ham hisobga olinadi. M asalan, t o ‘liq hajmda faoliyatni strategik
re ja la sh tirish h u k u m a t b o s h q a r u v o rg a n la ri, d a v la t n o ti jo r a t
tashkilotlari va korxonalari armiya, politsiya kabi davlat notijorat
subyektlarida amalga oshirilishi mumkin. Asosiy xususiyati sifatida bu
yerda ular faoliyatini davlat budjetidan moliyalashtirish hamda bu
subyektlar faoliyatini xususiy y o ‘nalishlari b o ‘yicha resurslarni
taqsimlashni aytib o'tish mumkin.
8.3. Notijorat marketing faoliyatini strategik
rejalashtirish va boshqarish
N o d a v la t n o tijo ra t su b y ek tlari u ch u n fa o liy a tin i strategik
rejalashtirishi metodologik jihatdan davlat notijorat subyektlari kabi
to'liq hajmda amalga oshiriladi. Farqi faqatgina ularning foydalanadigan
resurslari manbayida hamda moliyalashtirish manbalarida bo‘ladi. Siyosiy
p a r ti y a la r , n o tijo r a t a s s o ts ia ts iy a la ri, x ay riy a f o n d la r i kabi
subyektlarining moliyaviy resurs manbalari jism oniy shaxslarning
xayriyalari, tijorat strukturalarining homiylik ajratmalari va boshqalar
hisoblanadi.
Jismoniy shaxslar notijorat faoliyatini strategik rejalashtirish asosan
o ‘zlari tom onidan amalga oshiriladi. Ayrim hollarda maxsus yollangan
menejerlar, buxgalter va boshqa mutaxassislar tom onidan amalga
oshiriladi. Bu notijorat subyektlarining resurslari, albatta, davlat va
nodavlat subyektlariga nisbatan kamroq, faoliyat va yo‘nalishlari ham
qisqaroq bo'ladi. Moliyalashtirish manbalari bo'lib shaxsiy vositalar,
homiylik ajratmalari, grantlar, mukofotlar xizmat qiladi.
Notijorat subyekti umum iy faoliyatini boshqarish quyidagilardan
kelib chiqishi kerak: raqobatchilardan past bo‘lmagan darajada notijorat
m ahsulotlar bozori talabini qondirish; uzoq muddat davomida dosh
beradigan raqobatchilikni ta ’minlash. Ichki potensialga ega bo‘lgan
(hukum at boshqaruv organlari katta siyosiy partiyalar va harakatlar,
diniy konfessiyalar va h.k.) notijorat subyektlar bu maqsadlar tarkibida
maxsus tuzilgan marketing xizmati orqali erishadi. Aynan shu va boshqa
marketing m a ’lumotlari asosida boshqaruv qarorlari qabul qilinishi
mumkin. Bundan tashqari, marketing xizmatini yaratish, harakatlanish
va ishlab chiqariladigan mahsulotlarning notijorat realizatsiyasi bilan
shug‘ullanuvchi barcha b o ‘limlarni yo‘naltiruvchi o ‘ziga xos markazga
aylanishi kerak. Aks holda, notijorat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi
jism oniy shaxslar faoliyati to ‘xtab qolishi mumkin. Resurslarning
cheklanganligi sababli ular albatta marketing xizmati kompaniyalariga
murojaat qila olmaydilar. Ammo, m a’lum darajada ishonch bilan aytish
m um kinki, amaliyotda u m u m an boshqa xil bo'lishi mumkin. U lar
m arketing funksiyalarini o ‘zlarining im koniyatlari, rivojlanganlik
darajalariga qarab amalga oshiradilar. Faoliyatda ular raqobatchilarga
faqatgina marketing boshqaruviga asosiy e ’tiborni qaratgandagina teng
kela oladilar. Buning uchun strategik marketing jihatidan fikrlash birinchi
o ‘rinda turmog'i lozim.
N otijorat subyekti marketingi strategiyasi deganda, oldida turgan
m arketing maqsadlariga erishishning asosiy y o ila r in i aniqlovchi
mantiqiy tuzilma tushuniladi. Bu maqsadlar qoidaga ko‘ra aniq bir
raqobat holatiga erishish, bozor ulushi, ko'zlangan foydani qo'lga
kiritish ham da subyekt obrazi va uning iste’molchilar, raqobatchilar,
jam oalar va boshqa aloqali auditoriyalar ko'rinishidagi mahsulotlari
bilan bog‘liq. G ap notijorat subyekti marketingi korporativ strategiyasi
haqida bormoqda. Uning ishlab chiqilishida detallar b o ‘yicha tahlil va
marketing faoliyatining asosiy yo‘nalishlari b o ‘yicha strategiyalarni
tanlash talab qilinadi. Bunday «lokal» strategiyalarga quyidagilarni
kiritish mumkin:
— «bozor»da m a’lum holatni egallash strategiyasi;
— notijorat mahsulot hayotiylik davri bosqichidagi strategiyalar;
— notijorat xizmatlarni ko‘rsatish;
— notijorat «narxni shakllantirish» strategiyasi;
— pozitsiyalashtirish strategiyasi (notijorat subyektining o ‘zi singari
uning mahsulotini ham);
— taqsimlash strategiyasi;
— notijorat marketing kommunikatsiyasi strategiyasi;
— yangi notijorat mahsulotlar strategiyasi;
— marketing budjetlarini aniqlash strategiyasi.
Barcha sanab o ‘tilgan strategiyalar klassik marketingdan yaxshi
tanish va ulam ing barchasi notijorat marketingida ham o ‘ziga xos
ko‘rinish va sifat bilan qo'llaniladi.
N otijorat marketingi taktikasi deganda shaxsiy xarakterga ega aniq
m asalalarva ularni hal etishdagi natijalaryig‘indisi tushuniladi. Bunda
lokal strategiyalarga mos keluvchi taktika bilan u m um iy marketing
strategiyasiga javob beruvchi taktikaning farqini aniqlash kerak.
Tushunish maqsadida biror bir shartli partiya — shartli bir parlament
respublikasining qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi organlarini tanlash
davrida ishtirok etgan partiya misolida ko‘rish mumkin. Faraz qilaylik,
Do'stlaringiz bilan baham: |
