|
Vaqt, narx
va
samaradorlikni
uch o‘lchamli baholash qaysi tizimga xohish berilishi
kerakligini aniqlashga yordam beradi.
Samolyot vazni va yo‘lovchilar soni bilan bog‘liq misolda maqsad ovozdan
tez samolyotga ta’sir ko‘rsatuvchi har bir tavsifni baholash edi. Tizimlarni tahlil
qilish bo‘yicha mutaxassis uchish tavsiflarini ishlatish narxini va har xil jismoniy
244
konstruksiyalarni ko‘rib chiqish yo‘li bilan ovozdan tez uchish maqsadi qay
darajada erishilishi mumkinligini aniqlaydi. Har bir holatda samolyotning turli
vazinlari va yo‘lovchilar saloni konfiguratsiyasi uchun baholash diapazoni ishlab
chiqilishi kerak. Ushbu asosda muayyan konstruksiya tanlanishi yoki tanlanmasligi
mumkin.
4. Kompleks muammolarni o‘rganish va hal qilishda tizimli tahlilning o‘ziga
xosligi.
Kompleks muammolarni hal qilish uchun TTdan foydalanishning 3
afzalligi mavjud.
Birinchidan
, tizimli konsepsiya muammoning ham umumiy, ham maxsus
sifatlarini belgilashga imkon beradi. Qaror qabul qiluvchi shaxs odatda muammoni
hal qilishda tizim g‘oyasini qo‘llamaydi. Qoidaga ko‘ra, ular aniq bir holat uchun
muammoni alohida hal qilish jihatlarini topadi.
Agar muammolar o‘rtasidagi o‘xshashlik faqat yuzaki bo‘lganda, qaror
qabul qiluvchi shaxs tekshirilgan qarorni qo‘llashda erishishi mumkin bo‘lgan
muvaffaqiyat muayyan darajada chegaralangan bo‘ladi.
Tajribadan
bilamizki,
ko‘plab yangi muammolar vaziyatlarning
o‘zgarganligiga qaramasdan eski echimlar yordamida hal qilinishi mumkin. Qaror
qabul qiluvchi shaxs muammoni hal qilish jarayonida yangi muammoning eskisi
bilan o‘xshashlik darajasini baholashi kerak. Aynan baholash natijasi yangi yoki
eski qaror qo‘llanilishi kerakligini aniqlab beradi.
Biroq o‘rganilayotgan sharoitda o‘xshashlikni aniqlash uchun bizning
ixtiyorimizda kam vositalar bor. Ayrim hollarda muammolarni va echimlarni
solishtirish qiyin. Bu o‘xshash muammolar vaqt jihatidan ajratilganligi yoki qaror
qabul qilinadigan vaziyatlarga muhtojligi sababli amalga oshishi mumkin.
Muammoni hal qilish ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni puxta ko‘rib chiqishga juda ham
bog‘liq. Bu omillar har doim ham yaxlit muammo bilan bevosita bog‘liq emas.
245
Endi tizimli uslubiyatning qo‘llanilishi foydasiga bo‘lgan ikkinchi dalilni
ko‘rib chiqamiz. Tizimli tahlil qabul qilingan qaror oxiri nima bilan tugashini yoki
oraliq natijani to‘g‘ri aniqlashga imkon beradi.
Oxiri nima bilan tugashini aniqlovchi echim oraliq natijalarga va
muqobillarga aloqasi bo‘lmagan yakuniy natijalarni izohlaydi.
YAkuniy natijani aniqlovchi echimning aksi – bu jarayonni va uning oraliq
natijalarini aniqlovchi echim sifatida tavsiflanishi mumkin bo‘lgan echimdir.
YAkuniy natijani aniqlovchi muammoni hal qilishning foydali tomoni
shundaki, ko‘p holatlarda mas’ul rahbarlar vaziyat talablari bosimi ostida
(“so‘rovnomaga asosan”) son-sanoqsiz qarorlar qabul qilishi kerak. Jarayonni
aniqlab beruvchi echimni ishlab chiqish ko‘proq vaqtni talab qilganligi sababli,
ularni faqat “so‘rovnomalar asosidagi” echimlarni talab qilmaydigan muammolar
uchun qo‘llash tendensiyasi yuzaga keladi.
Echimlar formal apparat yordamida o‘rganishni talab etadi hamda yakuniy
natijani aniqlovchi echimga nisbatan narxi qimmat va ko‘p vaqtni talab qiladi. Ular
shu tarzda ehtimoli katta bo‘lgan va rahbar faqat to‘liq asoslangan xulosani
olgandan keyingina mablag‘larni “tikishga” rozi bo‘lgan katta ko‘lamdagi,
murakkab muammolar echimiga qilingan ilovalardan o‘rin egallaydi.
Tizim g‘oyasini qo‘llash foydasiga bo‘lgan uchinchi fikr shundaki, tizimli
yondashuv muammolarni echish uchun ularni tashkillashtirishga imkon
yaratadigan ob’ektiv standartni yaratishga yordam beradi.
Ob’ektiv standart – bu universal vositadir. U aniq qoidalarni yoki
tamoyillarni o‘z ichiga olgan belgilangan mezonlar atamasida munosabatlar
qanday bo‘lishi kerakligini aniqlashga imkon beradi. Ob’ektiv standart
muammoning mazmuniga chuqur kirib borishga imkoniyat beradi va shu bilan
mega tizim ko‘rinishlarini umumlashtirishga ko‘maklashadi.
Fizika nuqtai nazaridan, ob’ektiv standart har qanday joyda ma’noga ega
bo‘lishi va namoyish qila oladigan bo‘lishi kerak. Hamda u vaqt sinovlariga va
boshqa shaxslar tomonidan o‘tkaziladigan ko‘p karrali tekshirishlarga bardosh
246
berishi kerak. Ob’ektiv standart uning asosida namoyish qilina olinadigan
dalillarning borligi bilan foydalidir.
Agar echimning xato ekanligini eksperimental tekshirish yo‘li bilan isbotlab
bo‘lmasa, u holda har biriga tadqiqotchi, ma’lum darajada, ishonadigan haqiqatdan
bo‘lgan konstruksiya sifatidagi echimning shakllantirilishi oqlangan deb
hisoblanadi. Ushbu haqiqatlar oxir oqibat qonunlar yoki aksiomalar deb
nomalanishi mumkin.
Ishbilarmonlik olamida, harbiylar yoki hukumat idoralari faoliyatida bu
turdagi qonunlar kam yoki umuman yo‘q. Agar bunday qonunlar mavjud bo‘lsa
ham ularni aniqlash qiyin. Agarda qonunga o‘xshash holat aniqlansa, uning
qo‘llanilishi muayyan bo‘lgan alohidagi soha bilan cheklangan (masalan, faqat
ishlab chiqarish, ayrim geografik hudud yoki jarayon bilan cheklangan).
Tizim g‘oyasi alohida hodisalarni o‘rganish uchun mo‘ljallanmagan, balki
ushbu vaziyat jarayonini va uning holatining muhitini keltirib chiqaruvchi to‘liq
komplekslar voqealar o‘rganadi.
Ob’ektiv tarzda o‘rnatilgan qoidalar tizimi yig‘indisi prizmasi orqali ko‘rib
chiqiladigan faoliyat tizim ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Kompleks tavsifga ega bo‘lgan
vazifalarni o‘rganuvchi TT bo‘yicha mutaxassis faoliyat jarayonining ob’ektiv
tuzilmasini ko‘rishga muvofaq bo‘ladi.
Uning maqsadiga tizim tavsiflarini aniqlash va muayyan sifatlar bilan ularni
solishtirib ko‘rish kiradi. Bu tavsiflar tizimli parametrlar deb nomlanadi.
Parametrlar bu mezonli tizimning (yoki komponentning) har bir sifatiga
miqdoriy baho beradigan erkin holatdagi o‘zgarmaslardir. Parametr sifati bu ushbu
operatsion vaziyatda parametrga berilgan aniq o‘lchamdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
