Ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов, О. Ҳасанбоева, М. Усмонбоева

 
 
 
§ 4. Ўоя ва мафкуранинг инсон ва жамият Ҳаётидаги ўрни 
 
Ўоянинг инсон ҳаѐтидаги ўрни ва аҳамияти жуда муҳим фалсафий-педагогик масаладир. 
Инсон ўз ўояларини яратади, улардан куч-қувват олади. Ўзи яратган ўоялар инсоннинг онги ва 
шуурини, тафаккури ва эътиқодини эгаллаб, унинг соҳибига айланади. Юксак ўоялар одамларни 
олижаноб мақсадлар сари етаклайди. Ўояси етук, эътиқоди бутун, қадриятлари юксак инсонгина 
мардлик намуналарини кўрсата олади. 
Ҳар бир халқнинг тарихи шу халқдан етишиб чиққан буюк сиймолар, мард қаҳрамонлар 
ва фидоий инсонлар тарихи асосида битилади. 

---

87 
Халқимизнинг Широқ ва Тўмарис, Спитамен ва Муқанна, Темур Малик ва Жалолиддин 
Мангуберди, Амир Темур ва Бобур Мирзо каби мард фарзандлари-буюк ўоя соҳибларидир. 
Минг йиллар ўтса ҳам, буюк аждодларимизнинг матонати ва қаҳрамонлиги халқнинг 
хотирасидан ўчмайди. Чунки улар юксак ўоялар-Ватан озодлиги, эл-юрт бахт-саодати, илму 
урфон ривожи йўлида жон фидо қилганлар. 
Аҳмад Яссавий 60 йилдан зиѐд умрини ер остида ўтказганда ҳам, Нажмиддин Кубро 
мўўул босқинчиларига қарши жанг қилганда ҳам улуўвор ўоялар уларга сабр-бардош ва матонат 
ато этган. 
Жордано Бруно жисму жонини эгаллаган буюк ўоя туфайли гулхан алангасида ҳам ўз 
эътиқодидан қайтмаган. Насимийни товонидан сўйсалар ҳам ишқи илоҳий деб жон берган. 
Жаҳон тарихидан, жумладан, халқимизнинг ўтмишидан ҳам, қайси соҳада бўлмасин, 
мардлик ва жасорат кўрсатиш учун инсонга албатта, улуўвор ўоя керак эканига кўплаб мисоллар 
топилади. 
Муайян бир ўоя дастлаб бирон бир шахснинг онгида пайдо бўлади. Айни пайтда у юксак 
ижтимоий мазмунга эга бўлган, жамиятнинг тараққиѐт йўлидаги эзгу интилишларини акс эт-
тиргани боис умуминсоний ҳақиқатга айланади. 
Жаҳон тажрибасига назар ташласак, бутун дунѐ тарақкиѐтига улкан таъсир кўрсатган 
назарий таълимот ва мафкураларни яратиш учун инсоният тарихининг турли даврларида улкан 
ақл-заковат, истеъдод ва теран тафаккур соҳиблари мислсиз заҳмат чекканини кўрамиз.
Суқрот ва Платон, Конфуций ва Зардушт, Алишер Навоий ва Махатма Ганди каби буюк 
мутафаккирлар фаолияти бунинг яққол тасдиўидир. 
Уларнинг ҳар бири ўз даврида ўзи мансуб халқни бирлаштирадиган улкан ўояларни 
яратиш асносида тарбияга инсон фаолиятини шакллантиришга доир қатор педагогик фикрларни 
ҳам ўртага ташлаганлар. Мазкур ўояларга таяниб бунѐдкорлик йўлида, эзгу мақсадга эришиш 
учун ҳормай-толмай меҳнат қилганлар ва ўзгаларни ҳам шу йўлга ҳидоят қилганлар. 
Хуллас, инсоният тарихи хилма-хил ўоя ва мафкураларнинг вужудга келиши, амалиѐти, 
бир-бири билан муносабатидан иборат узлуксиз жараѐндир. Бу жараѐн турли ўоялар у ѐки бу 
кучларга хизмат қилиши, ўзига ишонган кишиларни қандай мақсадлар томон етаклашига қараб 
бир-биридан фарқланади. Эзгу мақсадларга хизмат қиладиган мафкураларга бунѐдкор ўоялар 
асос бўлса, вайронкор ўояларга таянган мафкуралар халқлар ва давлатларни таназзулга 
етаклайди, одамлар учун сон-саноқсиз кулфатлар келтиради. Бу эса ўз навбатида, ўоявий жа-
раѐнлар тарихини ўрганиш, улар замиридаги мазмун моҳиятни билиб олишни заруриятга ай-
лантиради.

---

88