Izobarik – izotermik va izoxorik – izotermik potensiallar va ularni hisoblash Reja

Izobarik – izotermik va izoxorik – izotermik potensiallar va ularni hisoblash
Reja:
1.Ideal gaz va uning tenglamasi
2.Gazlardagi izoprotsessiyalar
3.Izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlar
4.Adiabatik jarayon

Izotermik jarayon.

Gaz izotermik kengayganda yoki siqilganda uning temperaturasi (T = const) o’zgarmagani uchun gazni ichki energiyasi ham o’zgarmaydi va termodinamikaning 1-qonuni quyidagi ko’rinishni oladi:
dQ=dA. (3)
Demak, izotermik jarayonda gazga berilgan issiqlik miqdori to’liьicha meхanik ish bajarishga sarflanadi. Biz yuqorida gazni izotermik kengayishda bajargan ishi:
A = (4)
ko’rinishda bo’lishini ko’rib o’tgan edik. Izotermik jarayonda bajarilgan ishni bosimning o’zgarishi orqali ham ifodalash mumkin. Buning uchun T = const bo’lganda:

Fizikadagi ta'riflarni bilish har xil fizikaviy muammolarni muvaffaqiyatli hal qilishning kalitidir. Maqolada biz ideal gaz tizimi uchun izobarik, izoxorik, izotermik va adiyabatik jarayonlar nimani anglatishini ko'rib chiqamiz.

N = U + rV (9)
kattalik holat funksiyasi bo’lib, u entalppiya deb ataladi. (9)ni хisobga olsak, (8) quyidagi ko’rinishda yoziladi.
Q = H2  H1 (10)
Demak, izobarik jarayonda ideal gazga berilgan issiqlik miqdori etalppiyaning o’zgarishi bilan aniqlanadi. SHuning uchun N ni baozan energiya jamьarmasi yoki issiqlik saqlami deb ham ataladi. (8) formulada U = iRT/2 va RV = RT ekanini хisobga olib, uni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
(11)
Ideal gaz va uning tenglamasi
Izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlarning tavsifiga o'tishdan oldin, ideal gaz nima ekanligini ko'rib chiqaylik. Ushbu ta'rif ostida fizikada biz juda ko'p sonli o'lchovsiz va o'zaro ta'sir qilmaydigan zarrachalardan iborat bo'lib, ular barcha yo'nalishlarda yuqori tezlikda harakatlanadi. Aslida, biz atomlar va molekulalar orasidagi masofalar ularning kattaligidan ancha kattaroq bo'lgan va zarrachalarning o'zaro ta'sirining potentsial energiyasi kinetik energiya bilan taqqoslaganda kichikligi sababli e'tibordan chetda qoladigan materiyaning birlashuvining gaz holati haqida gapiramiz.
Ideal gazning holati uning termodinamik parametrlarining umumiyligidir. Ulardan asosiylari harorat, hajm va bosimdir. Keling, ularni navbati bilan T, V va P harflari bilan belgilaylik. XIX asrning 30-yillarida Klapeyron (frantsuz olimi) birinchi marta ko'rsatilgan tenglik doirasida ko'rsatilgan termodinamik parametrlarni birlashtirgan tenglamani yozdi. Bu shunday ko'rinadi:
Gazlardagi izoprotsessiyalar nima?
Ko'pchilik ta'kidlaganidek, izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlar o'z nomlarida bir xil "izo" prefiksidan foydalanadi. Bu butun jarayon davomida bitta termodinamik parametrning tengligini anglatadi, qolgan parametrlar esa o'zgaradi. Masalan, izotermik jarayon natijada tizimning absolyut harorati doimiy ravishda saqlanib turishini, izoxorik jarayon esa doimiy hajmni bildiradi.
Izoprotsesslarni o'rganish qulay, chunki termodinamik parametrlardan birini aniqlash gaz holatining umumiy tenglamasini soddalashtirishga olib keladi. Shunisi e'tiborga loyiqki, ushbu izoprotsesslarning barchasi uchun gaz qonunlari eksperimental ravishda topilgan. Ularning tahlili Klapeyronga qisqartirilgan universal tenglamani olishga imkon berdi.
Izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlar
Birinchi qonun ideal gazda izotermik jarayon uchun kashf etilgan. Hozir u Boyl-Mariotte qonuni deb ataladi. T o'zgarmaganligi sababli, davlat tenglamasi tenglikni anglatadi:
P * V = const.
Boshqacha qilib aytganda, tizimdagi bosimning har qanday o'zgarishi, agar gaz harorati doimiy ravishda saqlansa, uning hajmining teskari mutanosib o'zgarishiga olib keladi. P (V) funktsiya grafigi giperboladir.

Izobarik jarayon deganda bosim doimiy bo'lib turadigan tizim holatining o'zgarishi tushuniladi. K ning qiymatini Klapeyron tenglamasida o'rnatib, quyidagi qonunni olamiz:

V / T = const.
Ushbu tenglik 18-asrning oxirida uni olgan frantsuz fizigi Jak Sharlning nomini oldi. Izobar (V (T) funktsiyasining grafik tasviri) to'g'ri chiziqqa o'xshaydi. Tizimda bosim qancha ko'p bo'lsa, bu chiziq tezroq o'sib boradi.

Agar gaz piston ostida qizdirilsa, izobarik jarayonni bajarish oson. Ikkinchisining molekulalari tezligini oshiradi (kinetik energiya), pistonga yuqori bosim hosil qiladi, bu gazning kengayishiga va P ning doimiy qiymatini saqlab turishiga olib keladi.

Nihoyat, uchinchi izoprotsess izoxorikdir. U doimiy hajm bilan ishlaydi. Holat tenglamasidan tegishli tenglikni olamiz:

P / T = const.
Bu fiziklar orasida Gay-Lyussak qonuni sifatida tanilgan. Bosim va absolyut harorat o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri mutanosiblik izobarik jarayonning grafigi, xuddi izobarik jarayonning grafigi singari, ijobiy nishab bilan to'g'ri chiziq ekanligini ko'rsatadi.
Barcha izoprotsesslarning yopiq tizimlarda sodir bo'lishini tushunish muhimdir, ya'ni ularning harakatlanishi davomida n qiymati saqlanib qoladi.
Adiabatik jarayon
Ushbu jarayon "iso" toifasiga kirmaydi, chunki uning o'tishi paytida barcha uchta termodinamik parametrlar o'zgaradi. Tizimning ikki holati orasidagi o'tish adibatik deb ataladi, unda u atrof-muhit bilan issiqlik almashmaydi. Shunday qilib, tizimning kengayishi uning ichki energiya zaxiralari tufayli amalga oshiriladi, bu esa bosimning va uning mutlaq haroratining sezilarli pasayishiga olib keladi.
Ideal gaz uchun adiyabatik jarayon Puasson tenglamalari bilan tavsiflanadi. Ulardan biri quyida keltirilgan:
P * V^γ = const,
bu erda γ - doimiy bosimdagi va doimiy hajmdagi issiqlik quvvatlarining nisbati.
Adiabatik uchastka izoxorik jarayon uchastkasidan va izobarik uchastkadan farq qiladi, ammo u giperbolaga (izotermaga) o'xshaydi. P-V o'qlaridagi adyabat izotermaga qaraganda ancha keskin harakat qiladi