|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
148
Қорақалпоғистондаги “Муҳаммад Беруний”, Намангандаги
“Мулла қирғиз”, Хоразмдаги “Фахриддин ар-Розий”, Андижон-
даги “Саййид Муҳйиддин Маҳдум”, Қашқадарёдаги “Хожа Бу-
хорий” ҳамда фақат хотин-қизлар таҳсил оладиган Тошкент-
даги “Хадичаи Кубро” ва Бухородаги “Жўйбори Калон” ўрта
махсус ислом билим юртларидан иборат яхлит диний таълим
тизими яратилди
367
.
Бағрикенглик, тенглик, биродарликни ўз ўрнида қўйиш
учун миллий анъаналар ва умуминсоний қадриятларга тая-
намиз. Чунки бағрикенглик, биродарлик тушунчалари азал-
азалдан қон-қонимизга сингдириб келинган қадриятлардан
саналиб, бу тўғрида буюк алломаларимизнинг ҳаёт йўллари
ва қолдирган дидактик меросларида ҳам қимматли мисол-
лар кўп учрайди. Шу ўринда Румий ижоди чуқур инсонпар-
варлик, толерантлик ғояси, миллат ва халқлар дўстлиги, яго-
на диний эътиқод билан йўғрилганлигини таъкидлаб ўтиш
жоиздир. Халқимизнинг атоқли шоири Алишер Навоий ҳам
“Насойим ул-муҳаббат” асарида Румий ҳақидаги қимматли
маълумотлар қаторида унинг маънавий дунёсини, иродаси-
ни, бағрикенглигини англатувчи бир ривоятни келтиради:
“Мавлоно бир куни: “Мен етмиш уч мазҳаб билан биргаман”,
– дебди. Бу гап унинг рақиби қози Сирожиддин Қазвинийнинг
қулоғига бориб етибди. Қози бир муридини чақириб: “Шу гап-
ни кўпчилик ичида Жалолиддиндан сўра, айтганига иқрор
бўлса, аяма, ҳақорат қил”, – деб буюрибди. Мурид шундай
қилибди. Мавлонони ёмон сўзлар билан ҳақоратлабди. Шунда
Жалолиддин табассум қилиб: “Биз ўшалар билан ҳам бирга-
миз”, – дея ҳақоратчини мулзам қилган экан”
368
.
Ҳар бир мазҳаб бир мақсад сари, аммо турлича қарашлар
орқали ўз фаолиятини бошқаради. Бундан кўриняптики, Ру-
мий 73 мазҳабнинг моҳиятини англагани учун “улар билан
биргаман”, – дейди ва инсониятни бағрикенглик, аҳиллик
сари чорлайди.
Бағрикенглик дунёдаги турфа маданиятлар, турли
халқларнинг миллий қадриятлари, анъана ва урф-одатла-
367
Диний экстремизм ва терроризмга қарши курашнинг маънавий-маъри
-
фий асослари: Ўқув қўл. / Масъул маҳаррир А.С.Очилдиев. –Т.: “Тошкент
ислом университети” нашриёт-матбаа бирлашмаси, 2008. –Б. 55-56.
368
Алишер Навоий. Насойим ул-муҳаббат // Мукаммал асарлар тўплами. 20
жилдлик. 17-жилд. –Т.: Фан, 2001. –Б. 337.
3-БОБ. “Маснавийи маънавий” асарида инсонни маънавий-ахлоқий тарбиялаш
149
рини ҳурмат қилишни англатади. Бундай бағрикенглик
кенг дунёқараш, самимий муносабат, ҳур фикр, виждон ва
эътиқод негизида вужудга келади. Бир ривоятга кўра: “Тур-
ли шаҳарлардан келиб қолган тўрт киши – турк, араб, форс ва
юнон иттифоқо бозор ёнидаги чорраҳада учрашиб қоладилар.
Бир олижаноб киши уларга бир дирҳам садақа қилиб ўтиб ке-
тади. Дирҳам ўртада, чунки унда ҳар бирининг ҳаққи бор. Бу
пулга бирор егулик сотиб олмоқчи бўладилар. Шунда форс –
ангур, турк – узум, юнон – истафил, араб – эйнаб емоқчилигини
айтади. Орада жанжал кўтарилади: Тўрталалари ҳам айни бир
нарса – узумни хоҳлаётган бўлсалар-да, бир-бирининг тилини
тушунмаганлари учун ёқа бўғишиб кетадилар.
Соҳиби сирру азизу сад забон,
Бўлса эрди, сулҳ бўлгайди ҳамон
369
.
Мутафаккир шоир ривоятни шундай якунлайди: бирин-
чидан, уларнинг ёнидан бир неча тилни биладиган бирор до-
нишманд инсон ўтганида, ҳаммасининг истаги бир эканлиги-
ни тушунган ва қўлларидан пулни олиб, узум келтириб берган
ва шу билан жанжалга нуқта қўйган бўлар эди. “Маълумки,
ўзликни англаш, миллий онг ва тафаккурнинг ифодаси, ав-
лодлар ўртасидаги руҳий-маънавий боғлиқлик тил орқали
намоён бўлади.”
370
Тил билиш миллатлар аро тотувликнинг
асосий мезонидир. Бугунги кунда мамлакатимизда тилни ўр-
ганишга бўлган эътибор янада кучайтирилди. Жаҳонга юз ту-
тиш, яъни бағрикенглик фазилатининг шаклланиши, албатта,
тил орқали намоён бўлади ва бу ижтимоий фаолликка олиб
келади.
Икинчидан, йўл турли-туман бўлса ҳам ғоя бирдир. Бу ал-
батта инсонлар орасидаги бағрикенгликни намоён қилади.
Бағрикенглик (толерантлик) – “ҳар бир муайян инсонни,
унинг фикри, нуқтаи назарини, ҳар қандай бошқа маданият,
дунёқарашни, эътиқодни улар қандай бўлса, шундайлигича
қабул қилишга ҳозирликдир. Бу бир-бирига ўхшамаган одам-
ларнинг бирга аҳилликда яшашга интилишидир”
371
.
369
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 238.
370
Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008.
–Б. 83.
371
Қодирова З.Р. ва бошқ. Ёшлар ижтимоий фаоллиги ва толерантлигини
юксалтиришнинг ижтимоий-фалсафий масалалари. –Т.: Фалсафа ва ҳуқуқ,
Do'stlaringiz bilan baham: |
