Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
116
Сурат изларсен агар ғофил эсанг,
Гавҳар изларсен агар оқил эсанг
308
.
Оқил, комил инсон нарса ва ҳодисанинг асл моҳиятини тез-
да англайди ва ҳамиша яхшилик тарафдори бўлади. Тарихга 
назар ташланса, ҳар қандай жамиятда комилликнинг энг асо-
сий белгиси бу инсоннинг эзгуликка, ижтимоий бахт-саодатга, 
инсонпарварлик ғояларига муносабати ва уларга асосланган 
амалий фаолиятида намоён бўлади, яъни жамиятнинг умумий 
ривожига, инсоният цивилизациясига ижобий таъсир кўрса-
тадиган комиллик мезони шахснинг баркамоллиги орқали 
жамиятни фаровон қилишдан иборат бўлган. “Маснавий”да бу 
борада шундай байт келтирилади:
Нотиқи комил умумга бош бўлар,
Суфра ёзса, турфа-турфа ош бўлар
309
.
Шоир байтда суфрани мисол келтириб, суфра ёзиш орқали 
турли-туман таомлар пиширилади, комил инсоннинг ҳам айт-
ган фикр ва қарашларидан инсонлар тўғри йўлни танлайди-
лар ва улар томонидан турли-туман ижобий фазилатлар на-
моён бўлади, дейилмоқда. “Инсон фикр ва тушунчдан ташкил 
топган қолгани суяк ва асабдир”
310
. Демак, инсондаги комил-
лик, энг аввало, унинг фикр, тафаккур ва амалий фаолият эр-
кинлигини англашидадир. 
“Маснавий”да Абдуллоҳ Мағрибийнинг кароматлари ва 
нури ҳикояти келтирилган.
 
Шайх Мағрибий олтмиш ёшда 
экан. У сўфийларни дашт аро тунда тиканзор, чуқурлардан 
эсон-омон олиб чиқибди.
Юргай олдинда ҳамиша нури пок,
Йўлни тўсганларни айлаб чок-чок
311
.
Демак, комил инсон ўзига эргашган инсонларни тур-
ли ғовлардан олиб ўта олади. У ғовларни енгиб, одамларни 
қоронғуликдан, тиканзордан, яъни зулматдан олиб чиқади ва 
уларга шу сифатларни ўргатади, сингдиради. Бундан ташқари, 
“Маснавий”да комил инсон борасида яна бир ҳикоят – “Ибти-
дода интиҳони кўрган заргар қиссаси” келтирилган. Бир киши 
308
Ўша жойда. –Б. 160.
309
Ўша жойда. –Б. 300.
310
Жалолиддин Румий. Ичиндаги ичиндадур / Улуғбек Ҳамдам тарж. –Т.: 
Янги аср авлоди, 2003. –Б. 166.
311
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 405.

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
117
заргарнинг олдига келиб: “Заримни ўлчашга тарозингни бе-
риб тур”, – дебди. Шунда заргар: “Менинг дўконимда ғалвир 
йўқ”, – дебди. Ҳалиги киши: “Ғалвирмас, тарозу сўраяпман”, – 
дебди. Заргар эса: “Менда супурги ҳам топилмайди”, – дебди. 
Ҳалиги кишининг жаҳли чиқиб: “Мен сендан ғалвир сўрадим, 
нимага ўзингни овсарликка соласан”, – дебди. Заргар: “Кар 
эмасман биродар, сўзингни англадим. Қўлларинг титраши, 
жисминг ногиронлиги кексалигингдан далолат беради. Зар 
дегани тош эмас, қум заррасидан иборат. Қўлларинг титраган 
пайт сочилиб кетиши мумкин. Шунда сен зар тўкилди, супур-
гинг борми, деб келасан. Сўнг хоку зарни тўплаб, сен мендан 
ғалвир сўраб келасан”, – дебди. Заргар:
Кўрдим охирни мен аввалда тамом, 
Бошқа жойдин сўр тарозу вассалом...”
312
.
Ушбу ҳикоятдан шу нарсани англаш мумкинки, комил ин-
сон нарса ва ҳодисанинг ҳолатидан унинг истиқболига ҳам 
баҳо бера олиши, яъни истиқболни кўзлайдиган, англайдиган 
киши сифатида шаклланиши керак. Муаллиф “Маснавий”да 
қуйидаги мисрани келтириб ўтади:
Оқил улким, эртани кўргай кўзи,
Бўйла кўзга сурма чекмиш Ҳақ ўзи
313
.
Яна бу борада қуйидаги маснавий келтирилади:
Кимки охирбин эмиш, масъудвор,
Йўл юрар бўлса, қоқинмас бор-бор
314
.
Эртани кўра олган, охирбин, келажакни, истиқболни 
кўзлаб иш қиладиган инсон кўп қоқилмайди, адашмайди.