|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
62
Инсон маънавий-ахлоқий оламидаги салбий ҳолатлар:
Ҳаётнинг маъно-мазмуни ҳақида бош қотирмайдиган, нафс
қайғусида ва ўткинчи ҳою ҳавасга, ҳузур-ҳаловатга берилиб,
енгил-елпи умр кечирадиган, ўзининг ота-она ва фарзанд, эл-
юрт олдидаги бурчига умуман бефарқ бўлиб яшайдиган, бепар-
во ва лоқайд, худбин, шахсий манфаатига ўзгалар ҳисобидан
эришишни маъқул кўрадиган, фақат ўзини ўйлайдиган, ғараз
ва ҳасад билан яшайдиган инсон. Инсон бу ҳолатларни баҳолай
билиш учун, албатта, маънавий-ахлоқий тушунча ва билим-
га эга бўлиши зарурдир. Айни пайтда жамият тараққиёти ва
миллий истиқлол мафкураси комил инсонни тарбиялашга
қаратилган ва у қуйидаги мезонларга асосланади:
– етук ва баркамол шахс;
– интеллектуал салоҳиятли шахс;
– юксак маънавиятли шахс.
Маънавий тарбия – юксак маънавиятни тарбиялаш воси-
таси, муайян шахс, жамоа, муайян гуруҳ, жамият, миллатда
жисмоний баркамоллик, руҳий ахлоқий, маънавий етуклик
каби сифатларни шакллантиришга қаратилган амалий таъ-
лим-тарбия жараёнини ифодаловчи тушунча сифатида анг-
ланади. Шунга кўра Румий маънавий-ахлоқий тарбияга оид
қарашларини тарбиявий жараён таянувчи тамойиллар мисо-
лида қуйидагича гуруҳлаш мумкин:
– тарбиянинг ижтимоий йўналганлиги;
– тарбиянинг ҳаёт ва меҳнат билан боғлиқлиги;
– тарбияда ижобий жиҳатларга таяниш;
– тарбияни инсонпарварлаштириш;
– тарбияда ибрат, намуна;
– шахсий ёндашиш;
– тарбиявий таъсирнинг умумийлиги ва ҳоказо.
Румий таълимоти назарий жиҳатдан олиб қаралганда,
“хом эдим, пишдим, ёндим”, яъни “кеча – бугун – эрта” деган
тизимга асосланган. У ўз ғояси ва қарашлари орқали аждод-
лар меросидан фойдаланиб бугунги фаолиятни белгилаш ва
ўз моҳиятини англаб, эртанги авлод тарбиясига асос яратиш-
ни таъкидлайди. Унинг ижоди кўпроқ шахс шаклланишининг
ўспиринлик даври (14-16 ёшдан 18 ёшгача)дан бошлаб англа-
на ва тушунила бошланади. Чунки бу ёшдан бошлаб шахс айни
ижтимоий муносабатлар моҳиятини англаган, улар ҳақида
2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
63
чуқур мулоҳаза юргиза оладиган, маънавий-ахлоқий тасав-
вур ва идрок ҳосил қилган саналади. Ихтиёрий ва барқарор
диққат эса улар маънавий тафаккурининг шаклланишига им-
кон яратади, натижада улар ижтимоий муносабатлар бораси-
да мантиқий асосли фикр юрита бошлайди.
Ўспиринларда шахсий фаолиятни ташкил этишда мустақил-
ликка интилиш яққол кўзга ташланади. Бу эса уларда ижти-
моий, хулқий муносабатларни ўзлаштиришда ижтимоий фа-
оллик эҳтиёжини юзага келтиради ва шу даврда Румийнинг
тузилиши жиҳатидан мураккаб, аммо моҳияти жиҳатидан
мантиқий ижоди асқотади.
Румийнинг педагогик қарашларида ҳам инсоннинг ҳаётдаги
мақсади, интилишлари, ўзлигини англаши ҳақида фикр юрити-
либ, тарбия унинг камолотига йўналтирилган. Мавлоно айтган-
ларидек: “Инсоннинг ичи ҳуррият оламидир”
175
. Ҳуррият – маъ-
навий камолот белгисидир. Ҳуррият маънавий тазйиқларни
инкор қилувчи ва ҳақиқатга эришиш йўлида ҳурфикрлиликка
чорловчи ижтимоий тафаккур йўналишини ифода этувчи ту-
шунча саналади. Шунинг учун Румий инсонларни комиллик
сари элтувчи ўзига хос йўлни ҳамда ҳур фикрлаш ва инсон
қарашларини маънавий тушунчалар билан бойитишни, уларга
маънавий-ахлоқий тарбия бериш ғояларини илгари суради.
Бугунги кунга келиб жамиятимиз маънавий жиҳатдан
уйғун ҳолда ривожлана бошлади ва айни пайтда таълим ти-
зимида ёш авлоднинг маънавий тарбиясини қандай қилиб са-
марали ташкил этиш мумкинлиги масаласи муаммо сифатида
намоён бўлди. Бунинг учун, аввало, “юксак маънавиятли шахс”
деганда нимани тушунамиз, шуни аниқлаб олиш лозим эди.
Маънавият ўзи нима? Бу борада берилган қатор таърифларга
мурожаат қиламиз:
1. “Маънавият – инсоннинг зот белгиси, унинг фаолияти-
нинг таркибий қисми, онги, ақл-заковатининг маҳсули”.
176
2. “Маънавият миллатнинг асрлар давомида шаклланган
маданий ривожланиши билан узвий боғлиқ бўлган ички ин-
теллектуал ва собит ҳиссий дунёсидир”
177
.
175
Жалолиддин Румий. Ичиндаги ичиндадур / Улуғбек Ҳамдам тарж. –Т.:
Янги аср авлоди, 2003. –Б. 94.
176
Жалилов А. Мустақиллик масъулияти. –Т.: Ўзбекистон, 1996. –Б. 29.
177
Эркаев А. Маънавият – устун йўналиш // “Иқтисод ва ҳисоб” журнали.
1996. №2. –Б. 20–22.
Do'stlaringiz bilan baham: |
